Ballet tot op het bot ontleed: Het grote belang van William Forsythe
William Forsythe geldt als de meest radicale en invloedrijke dansvernieuwer van de afgelopen vijftig jaar. Het Nationale Ballet heeft inmiddels zeven van zijn baanbrekende balletchoreografieën op het repertoire en brengt in Forsythe een ode aan de Amerikaanse meesterchoreograaf. Met daarin ook de Nederlandse première van nummer acht: Blake Works 1.
Zijn ‘artistieke vader’. Zo zag William Forsythe (New York, 1949) de Russisch-Amerikaanse choreograaf George Balanchine (1904-1983), die hem als grootste vernieuwer van de balletkunst voorging. Toeval of niet: in het jaar waarin Balanchine overleed – 1983 – danste Ballett Frankfurt voor het eerst een choreografie van Forsythe. De titel, Gänge – ein Stück über Ballett, zou al gauw veelzeggend blijken te zijn. Forsythe zou zijn ‘moedertaal’ tot op de laatste komma en punt analyseren. Net als Balanchine vóór hem, zou hij de academische dans ingrijpend hervormen en verrijken. Maar wel op een totaal andere manier.
Lospeuteren en opschudden
Balanchines bijdrage was enorm: hij ontdeed het ballet van zijn verhalende karakter en voegde er een frisse vitaliteit en enorme dynamiek, swing en scherpte aan toe. Hij bleef daarbij echter wel trouw aan de structuur en regels van de klassieke dans zoals die al aan het hof van Lodewijk XIV werden vastgelegd.
Forsythe daarentegen stelde nadrukkelijk wél vragen bij de ‘balletwetten’. Stelselmatig begon hij de sterke nadruk op frontale presentatie, symmetrie en de vastgeroeste logica van de balletzinsbouw los te peuteren en op te schudden. Hij legde het onderliggende systeem van de academische dans bloot en demonteerde het tot op het bot, inclusief de relatie met de toeschouwer.
Euforisch
Wie in het Holland Festival van 1987 zijn Artifact zag – waarmee hij in 1984 internationaal doorbrak – herinnert zich ongetwijfeld de euforische stemming die tijdens de pauzes in de foyers van Nationale Opera & Ballet heerste. Forsythe had het traditionele ballet zelfverzekerd het domein van de hedendaagse kunst binnengeleid. De klassieke belijning werd grillig, balansen hingen extreem uit het lood, armen en benen rekten naar de maximale extensie, geijkte passencombinaties werden met nieuwe compositiestrategieën opengebroken en opnieuw samengesteld, al dan niet volgens algoritmische rekenmodellen of filosofische traktaten.
Topgezelschappen
In de jaren na Artifact creëerde Forsythe baanbrekende balletchoreografieën voor Ballett Frankfurt, waar hij twintig jaar lang artistiek directeur was. Terwijl topgezelschappen over de hele wereld zijn succeswerken bleven uitvoeren, verschoof de focus in de werken die Forsythe voor zijn eigen gezelschap maakte gaandeweg naar een meer hybride vorm van danstheater. Veel van deze unieke experimenten waren volledig gebaseerd op de artiesten op wie ze zijn gecreëerd en deze zijn later dan ook niet opnieuw uitgevoerd door andere gezelschappen.
Terug naar het ballet
Na de opheffing van Ballett Frankfurt zette Forsythe zijn experimenten voort bij The Forsythe Company, een kleiner ensemble dat Forsythe van 2005 tot en met 2015 leidde. Sindsdien is zijn fascinatie voor het klassieke ballet opnieuw opgebloeid. Als freelance choreograaf creëerde hij de afgelopen jaren nieuwe balletten voor onder meer het Ballet de l’Opéra national de Paris (waaronder Blake Works I, dat in Forsythe zijn Nederlandse premiere beleeft), English National Ballet, Boston Ballet en het Balletto del Teatro alla Scala in Milaan. De Amerikaanse ‘wonderboy’ mag dan inmiddels 73 zijn, met zijn creaties blijft hij dansers uitdagen, toeschouwers verbluffen en nieuwe generaties choreografen inspireren.
Tekst: Astrid van Leeuwen
- Forsythe is van 10 t/m 27 juni 2023 te zien bij Het Nationale Ballet