Balletles van Irek Mukhamedov
Tekst: Caroline Ruijgrok
De wereld achter het toneel van Nationale Opera & Ballet is een voorstelling op zich. Welke rollen zijn er te verdelen? In deze serie volgen we medewerkers van Nationale Opera & Ballet die niet op het podium te zien zijn. Decorbouwers, visagisten en voorstellingsleiders, maar ook de medische dienst, de brandweer en de medewerkers van de kantine.
We nemen we een kijkje bij de dagelijkse balletles voor de dansers van Het Nationale Ballet, die dit keer door gastdocent Irek Mukhamedov gegeven wordt. “De balletles is ons ontbijt, onze dagelijkse dosis vitamine. Hoe je de dag begint, bepaalt hoe je je de rest van de dag voelt.”
Voor de jaarwisseling was Irek Mukhamedov twee weken lang gastdocent van de dagelijkse balletles, waar alle dansers van Het Nationale Ballet voorafgaand aan de repetities of voorstellingen waar ze in dansen aan mee doen. De balletles volgt het stramien van het klassiek ballet, zoals dat in de zeventiende eeuw aan het hof van Lodewijk de Veertiende in Frankrijk ontstond.
IREK MUKHAMEDOV
De uit Rusland afkomstige Irek Mukhamedov (1960) danste zelf bij het Bolsjoiballet in Moskou en later bij The Royal Ballet in London. Hij is een van de grote danslegendes uit de jaren tachtig en negentig, en staat bekend om zijn krachtige, virtuoze techniek en zijn gepassioneerde expressie. Vanuit de ervaring die Irek als sterdanser opdeed ontstond zijn visie op de kunst van het dansen, die hij even ontspannen als bevlogen overbrengt in de balletstudio. “Dansen is denken met het lichaam. De hersenen zijn de belangrijkste spier van het lichaam, daarmee stuur je alles aan. Wat druk je uit? Hoe druk je het uit? De beste dansers zijn degenen die gedachten in hun bewegingen brengen, die alles wat ze doen met 100 % bewustzijn doen.”
De les
De les begint met een klassieke reeks oefeningen aan de barre en gaat halverwege over naar het dansen van combinaties in het midden van de zaal. “Dansers die bij een professioneel gezelschap dansen kunnen de oefeningen aan de barre nog slapend foutloos uitvoeren. Maar hoe de oefeningen worden uitgevoerd, daar gaat het om. Heb je je aandacht erbij? Probeer je jezelf te sparen of geef je je helemaal? Ben je wakker? Hoe je de oefeningen aan de barre doet, bepaalt met welke energie je de rest van de dag ingaat.”
‘Prompt danst hij zélf de combinatie voor, compleet met een dubbele sprong op het einde’
De combinaties van oefeningen ‘in het midden’, tijdens de tweede helft van de les, bedenkt Irek ter plekke. Met een gespeelde frons kijkt Irek via de spiegel naar de dansers die sierlijk, maar ook een tikkeltje mat aan de randen van de studio staan. Hij laat zijn schouders zakken, fronst nog wat dieper en beweegt dan plotseling razendsnel zijn handen en voeten: een soort schematische weergave van de sequentie die hij voor ogen heeft. Hij mompelt wat danstermen en roept vervolgens luid: “You get it?" Met een theatraal handgebaar sommeert Irek de pianist te beginnen met spelen. Enkele dansers wagen een poging zijn instructies op te volgen, maar de meesten blijven in verwarring staan. “Oh… wasn’t I clear?”, grijnst Irek, “Let me do it again for you.” Prompt danst hij zélf de combinatie voor, compleet met een dubbele sprong op het einde. Luid gejoel en geklap klinkt, waarna de dansers energiek en in hoog tempo over het midden van de vloer ‘vliegen’.
Humor
Na de les geeft Irek toelichting: “Ik kijk op het moment zelf wat de dansers nodig hebben, hoe ze er aan toe zijn. Daar reageer ik op, daar speel ik op in. Zij zijn er tenslotte niet voor mij, ik ben er voor hen. Gisteren hebben ze twee voorstellingen gedanst, dus natuurlijk, ze zijn moe. Maar het is mijn taak om ze weer energie te geven, en humor helpt daarbij. Het geeft letterlijk en figuurlijk lucht, ontspant de spieren en maakt vrolijk. En als ze gelukkig zijn, dan kunnen ze àlles!”
Docent
De dagelijkse balletles is volgens Irek Mukhamedov van groot belang voor professionele dansers. “Dansen is zwaarder dan straten maken. Het is fysieke topsport, technisch uitdagend én artistiek. Tijdens de balletles komen die drie aspecten aan bod, lichaam, geest en expressie worden opgewarmd. Elke balletles is gericht op leren, bijleren, aanscherpen. Aanwezig zijn in het hier en nu, zodat je de prestatiedruk aan kan. We get ready to do anything.” De docent heeft daarbij een cruciale rol. “De docent ziet wat je zelf niet kan zien, functioneert als een realistische spiegel. Alle dansers zijn gedisciplineerd en kritisch, maar dat kan soms ook teveel of juist te weinig zijn. Een docent corrigeert dat, stuurt je bij en stimuleert je om te groeien.”
‘Hoe meer je geeft, hoe meer je terugkrijgt’
Een goede docent is dan ook – naast talent, ambitie en kansen – een van de ingrediënten die een danser kan laten uitgroeien tot solist. “Iedereen die op dit niveau danst heeft talent, is fysiek capabel. Maar ballet is meer dan alleen techniek, het is een taal die je met je lichaam spreekt, een boodschap die je uitdraagt. Om uit te groeien tot sterdanser, tot een podiumkunstenaar, moet je mentaal groeien, en dat kan je niet alleen. Natuurlijk zijn er dansers die al vroeg iets bijzonders uitstralen. Maar het bewust hanteren, doseren en uitdrukken daarvan moet je leren. En hoe meer je danst, hoe beter je jezelf leert kennen, hoe beter je de dans begrijpt, hoe beter je de taal leert spreken.”
Irek Mukhamedov hanteert daarvoor één gouden regel: never save yourself. “Probeer nooit je energie te sparen, jezelf in te houden. Dan gaat de energie verloren, en ben je zelf de grootste verliezer. Geef je zelf altijd helemaal, juist ook in de balletles. Want die energie komt terug. Hoe meer je geeft, hoe meer je terugkrijgt.”
Sasha Mukhamedov
Irek ziet zijn vrouw Masha Mukamedov (voormalig Bolsjoi-soliste) als zijn eigen belangrijkste docent. “Alle docenten die ik heb gehad draag ik in me, alles wat ik heb geleerd geef ik door aan volgende generaties. Maar mijn vrouw was en is de grootste critica van alles wat ik doe, zij stuurt mij bij.” En ook voor zijn dochter, Sasha Mukhamedov, koestert hij grote bewondering. Zij danst sinds 2008 bij Het Nationale Ballet, waar ze is opgeklommen van aspirant tot eerste soliste. “Sasha heeft alles zelf gedaan. Dansen zit in ons bloed, maar zij heeft dubbel zo hard moeten werken. In het begin werd ze steeds met ons vergeleken, moest ze zich bewijzen ten opzichte van de reputatie van haar ouders. Toch heeft ze zich daarvan los kunnen weken en staat ze nu helemaal op zichzelf. Ze is een groot danser en zal nog veel groter worden.”