Barbara Hannigan: zangeres, actrice en dirigent
Tekst: Laura Roling
De Canadese Barbara Hannigan is een veelzijdig muzikant: ze verdeelt haar tijd gelijkmatig tussen het zingen en het dirigeren. Ze zingt de vrouwelijke hoofdrol in de nieuwe opera van George Benjamin, Lesson in Love and Violence.
Een sterk interview waarin naast Hannigans eigen veelzijdigheid ook de artistieke samenwerking met George Benjamin aan bod komt. "George kent mij en mijn stem ontzettend goed en schrijft daar heel specifiek voor. Je zou mij zijn muze kunnen noemen."
Wereldpremière
Ik spreek Barbara Hannigan op Tweede Paasdag, haar eerste vrije dag in lange tijd. Ze heeft het druk: meerdere keren per week reist ze heen en weer tussen Parijs en Londen. In Parijs zingt ze La voix humaine van Poulenc en in Londen zijn de repetities van Lessons in Love and Violence begonnen.
Voor Hannigan is het niet de eerste keer dat ze met George Benjamin samenwerkt: eerder schreef hij de vrouwelijke hoofdrol in Written on Skin voor haar. Hannigan: “George kent mij en mijn stem ontzettend goed en schrijft daar heel specifiek voor. Je zou mij zijn muze kunnen noemen.”
De invloed van Benjamin houdt echter niet op bij het componeren alleen: “George is, net als bij Written on Skin, ook de dirigent van Lessons in Love and Violence, en dat maakt dat hij zijn stempel van begin tot eind op de voorstelling drukt. Hij is de heer en meester van het geheel. Bij een wereldpremière is het vaak zo dat de componist bij de repetities zit en de dirigent aan zijn mouw moet trekken als hij vindt dat het echt teveel gaat afwijken van zijn intenties. Dat is hier niet het geval, en dat maakt werken met George heel direct en dynamisch.”
Katie Mitchell
Niet alleen met George Benjamin is het voor Hannigan een warm weerzien. Ook met regisseur Katie Mitchell heeft ze eerder samengewerkt. Hannigan: “Katie heeft ook Written on Skin geregisseerd. Haar stijl is een perfecte match voor de duistere, beklemmende werelden die George en zijn librettist Martin Crimp creëren.”
Een andere memorabele ervaring met Mitchell had Hannigan in 2016 in Aix-en-Provence: “Ik maakte mijn roldebuut als Mélisande in Debussy’s Pelléas et Mélisande in een regie van Katie. Dat was voor mij een heel bijzondere en diepgravende productie, waarin Stephane Dégout mijn Pelléas was.
‘Wat zij doet is niet alleen heel diep graven in de psychologie van de karakters, maar ook in die van de zangers en acteurs waar ze mee werkt’
Katie is geen regisseur die tegen zangers zegt dat ze op plaats A of plaats B moeten staan en dan iets naar links of iets naar rechts moeten bewegen en daarbij moeten glimlachen of verdrietig kijken. Wat zij doet is niet alleen heel diep graven in de psychologie van de karakters, maar ook in die van de zangers en acteurs waar ze mee werkt. Dat maakt het intens en zwaar: om aan je vertolking van een rol te schaven moet je graven in je eigen ervaringen, en dat zijn niet altijd de leuke, blije herinneringen die je dan oprakelt.”
Regisseurs
Toch zou Hannigan niet anders willen: “Het proces is zwaar, maar het resultaat is wel oprecht, aangrijpend theater. En dat is juist wat ik nastreef: ik verkeer in de luxepositie dat ik kan kiezen met welke regisseurs ik werk, en die kun je op een hand tellen: Krzysztof Warlikowski, Andreas Kriegenburg, Christoph Marthaler, Katie Mitchell en Sasha Waltz.”
Hannigan vervolgt: “Ik zie mezelf op het operapodium niet alleen als zangeres. Ik ben een acterende zangeres of een zingende actrice, hoe je het ook wilt noemen, maar beide elementen maken een even groot deel uit van mijn artistieke identiteit. En wat de regisseurs die ik net noemde met me gemeen hebben is dat ze niet aan de oppervlakte willen blijven en dat ze écht theater maken.”
Driehoeksverhouding
Wanneer ik Hannigan vraag of ze me meer kan vertellen over Lessons in Love and Violence zegt ze: “Wat ik je kan vertellen is dat het absoluut geen komedie is. Het gaat over passie, verraad, wanhoop, seksuele frustratie, liefde en geweld. Er zitten geen lichte momenten in, het is een door en door duister stuk."
"Het verhaal is gebaseerd op een verhaal uit de middeleeuwen en gaat over een driehoeksverhouding tussen een koning, zijn echtgenote en zijn minnaar, de favoriet van de koning. Die constellatie veroorzaakt zowel in de privésfeer als op het politieke vlak grote problemen. Ik vertolk de rol van de koningin en Stephane Dégout is de koning. Het verhaal mag dan wel oud zijn, maar in de regie van Katie Mitchell gaat het er wel modern uitzien.”
arbara Hannigan als dirigent in Gershwin's Girl Crazy
Terug bij DNO
Hannigan kijkt er erg naar uit om weer bij De Nationale Opera te zingen: “Ik heb er de afgelopen dertien jaar niet meer gezongen. De laatste keer was in Rage d’amours van Rob Zuidam in 2005. En daarvoor heb ik bij DNO nog in Writing to Vermeer gezongen.” Dat ze hier zo lang niet op het podium heeft gestaan is overigens geen onwil. “Ik ben juist heel graag in Nederland, omdat dat zo lang mijn thuisbasis is geweest, maar het kwam gewoon telkens niet uit. In Written on Skin zong een andere zangeres de rol in Amsterdam omdat ik op dat moment in Brussel aan Lulu werkte.”
Dirigeren
Behalve als zingend actrice staat Hannigan sinds enige jaren ook als dirigent op het podium. Hannigan: “Het begon in 2011 als een eenmalig experiment in het Parijse Théâtre du Châtelet, met een concert met werken van Stravinsky en Ligeti. Mijn insteek was: ik probeer het en zie wel wat ervan komt. De ochtend na het concert kwamen de eerste voorstellen voor andere engagementen als dirigent al binnen. En nu, zo’n acht jaar later, verdeel ik mijn tijd fifty-fifty tussen zingen en dirigeren.”
Haar onlangs verschenen debuut-cd als dirigent, Crazy Girl Crazy, werd enthousiast ontvangen en bekroond met onder meer een Grammy. Hannigan: “LUDWIG bestaat uit muzikanten die ik al heel lang ken, sommige zelfs nog van mijn conservatoriumtijd in Den Haag. We hebben een heel prettige, open werkrelatie, waarin we geen van allen bang hoeven te zijn om elkaar op de tenen te trappen. Het is het verschil tussen een eerste date en een relatie, waarin je je met een partner op je gemak voelt en wel tegen een stootje kunt.”
‘En nu, zo’n acht jaar later, verdeel ik mijn tijd fifty-fifty tussen zingen en dirigeren’
Wanneer ik haar vraag naar haar ervaringen als vrouwelijke dirigent in een nog steeds door mannen gedomineerd veld reageert ze wat gepikeerd: “Die vraag wordt me in ieder interview gesteld en ik word er een beetje moe van. Als je me kwalificeert als een vrouwelijke dirigent, dan plaats je mijn geslacht vóór het werk dat ik doe, alsof dat van betekenis is voor de kwaliteit van mijn werk. Natuurlijk ben ik vóór gelijkheid tussen man en vrouw, ook in leidinggevende functies. En wat dat betreft valt er nog veel winst te behalen. Maar collega’s als Mariss Jansons of Reinbert de Leeuw zie je nooit omschreven worden als ‘mannelijke dirigent’, maar gewoon als dirigent. Daarom vind ik het vervelend om steeds ‘vrouwelijke dirigent’ genoemd te worden. Daarmee plaats je me in een ander hokje dan mijn mannelijke collega’s. Ik ben dirigent, punt.”
Repertoire
Een korte blik op Hannigans repertoire geeft blijk van een voorliefde voor muziek uit de twintigste eeuw en hedendaags werk. Sinds haar negentiende heeft Hannigan meer dan 80 wereldpremières gezongen. Ook als dirigent brengt ze voornamelijk hedendaags werk. Hoe dat zo komt? “Dat heeft er voor een groot deel mee te maken dat de talenten die ik nou eenmaal heb heel goed aansluiten op het hedendaagse repertoire. Ik begrijp hedendaagse muziek en ik houd van complexiteit. Noblesse oblige. Als dit is waar ik goed in ben, waarom zou ik het dan niet doen?
Dit artikel verscheen eerder in Odeon 110.