‘Dieper dan de huid’
-
Van 12 oktober tot en met 19 november 2023 is Giselle te zien in Nationale Opera & Ballet en in verschillende theaters in het land.
Tekst: Astrid van Leeuwen
Negen jaar geleden ging de nieuwe Giselle-productie van Rachel Beaujean en Ricardo Bustamante bij Het Nationale Ballet in première. Inmiddels heeft het ballet een internationale zegetocht achter de rug: van Colombia tot China werd het onder heel uiteenlopende omstandigheden gedanst. “Daardoor is de productie enorm gegroeid, veel meer ‘eigen’ geworden.”
Astrid van Leeuwen sprak met Rachel Beaujean en Ricardo Bustamante over de zeggingskracht van Giselle.
Intensiteit
Een torenhoge telefoonrekening. Daarmee begon zo’n tien jaar terug de voorbereiding van de nieuwe Giselle. Rachel Beaujean, hoofd van de artistieke staf van Het Nationale Ballet, belde dagelijks met haar ‘partner in crime’ Ricardo Bustamante, balletmeester en assistent-artistiek directeur van het San Francisco Ballet. “Om zes uur ’s avonds, vanwege het tijdsverschil.”
Urenlang spraken de twee over het libretto, de volgorde van de scènes, de invulling van de karakters en, vooral, de betekenis van het ballet. “Want”, zegt Bustamante, “Giselle is zo goed als de ‘spirit’ die je eraan weet te geven.” Beaujean: “Voor ons draait het ballet niet in de eerste plaats om de passen, maar om het gevoel en de intensiteit waarmee de choreografie wordt uitgevoerd. Giselle moet dieper raken dan de huid.”
Bustamante: “Met name de tweede akte is van zó’n etherische schoonheid, dat zelfs mensen die nooit eerder naar ballet zijn geweest er volledig door gehypnotiseerd kunnen raken.” Beaujean: “De choreografie, de compositie van de dansen is fenomenaal. Giselle heeft, mits goed gebracht, geen houdbaarheidsdatum. Het is tijdloos, net als De Nachtwacht.”
Oprechte liefde
De twee hebben beiden hun sporen in het ballet verdiend: Beaujean was ooit een prachtige, imponerende Myrtha; Bustamante een heel bijzondere Albrecht, naast prima ballerina’s als Carla Fracci en Alessandra Ferri. Beaujean: “Ik wilde dit avontuur per se aangaan met een ervaren Giselle of Albrecht, iemand die het ballet van begin tot eind heeft doorleefd. Ricardo heeft zijn rol geleerd van Mikhail Baryshnikov en er later ook met Rudolf Nureyev en Vladimir Vasiliev aan gewerkt.”
‘Van meet af aan wisten Beaujean en Bustamante dat in hun versie de zuivere, pure liefde de boventoon zou voeren’
Van meet af aan wisten Beaujean en Bustamante dat in hun versie de zuivere, pure liefde de boventoon zou voeren. Bustamante: “Er zijn dansers die Albrecht neerzetten als een Casanova, een flirt, die botweg speelt met de gevoelens van Giselle.” Beaujean: “Wij vinden echter dat zó’n dramatisch verhaal niet gebaseerd kan zijn op een spel dat iemand speelt. In onze visie houdt Albrecht oprecht van haar en dus wilden we alle emoties die dat tot gevolg heeft zichtbaar maken.”
Ook over de rol van Giselle waren ze het volledig eens: “Ze moet een vrouw van vlees en bloed zijn, een vrouw die ook na haar dood tot liefde en vergeving in staat is. Niet simpelweg een spook dat uit haar graf herrijst.”
Trailer Giselle
Wijnstampdans
Beaujean en Bustamante benadrukken dat hun productie “géén moderne hercreatie” van het negentiende-eeuwse ballet is, maar voor alles “een product van keuzes en smaak.” Bustamante: “Ons belangrijkste uitgangspunt was om Giselle zodanig te vitaliseren dat het aantrekkelijk en betekenisvol is voor een eenentwintigste-eeuws publiek. Je moet, vinden wij, echt meegesleept worden door het drama.”
Dat leidde tot de nodige ingrepen in, vooral, de eerste akte van het ballet, variërend van het terugbrengen van (eerder verloren gegane) mimescènes, tot het toevoegen van nieuwe dansen, zoals een pas de quatre, een variatie voor Albrecht en een wijnstampdans.
Beaujean: “Toevoegingen die bij de première in 2009 hier en daar flink bekritiseerd werden. Maar al bij de reprise in 2012 had niemand het er meer over. Albrechts rol is nu veel gelijkwaardiger aan die van Giselle. En de wijnstampdans zorgt voor nét even die afwisseling, een soort comic relief. Want feit blijft nu eenmaal dat de tweede akte – het pièce de résistance van Giselle – abstracter en daardoor als vanzelf moderner aanvoelt, waar de eerste akte, de ‘boerenakte’, veel moeilijker ‘invoelbaar’ te maken is voor een hedendaags publiek. “Maar”, benadrukt Beaujean, “zonder die aardse eerste akte zou de tweede akte nooit zó prachtig etherisch zijn.”
Zuurstofflessen
Sinds 2009 is de nieuwe Giselle-productie op reis geweest naar het Colombiaanse Bogotá, het Turkse Izmir, naar Madrid, naar Götenborg en naar de Chinese steden Sjanghai, Beijing en Hangzhou. Beaujean: “Voor Ricardo waren met name de optredens in Colombia, zijn geboorteland, bijzonder. Alsof hij voor het eerst zijn ‘baby’ meer naar huis nam.”
Bogotá ligt op 2600 meter hoogte, waardoor de dansers veel last van zuurstofgebrek hadden. “We dansten met zuurstofflessen in de coulissen. Vooral Albrecht en Myrtha hadden die hard nodig. Halverwege hun variaties diende de ‘man met de hamer’ zich aan, het gevoel dat je écht niet verder kunt dansen.” In 2014 in Beijing haakte Het Nationale Ballet met Giselle aan bij een Nederlandse handelsmissie. Beaujean: “De Amsterdamse burgemeester Van der Laan – toen nog onze ‘buurman’ op het Waterlooplein – zag het ballet voor het eerst en heeft, bekende hij, de nodige traantjes weggepinkt.”
‘Anna Tsygankova en Jozef Varga gingen bij de première al ‘diep’, maar nu is hun vertolking bijna ‘niet te harden’, zó prachtig, zó doorleefd’
Voor de dansers was het heel bijzonder om zoveel cultuurverschillen te ervaren, zegt Beaujean. “In China is men, na zo lang van westerse cultuur verstoken te zijn geweest, enorm hongerig. Dan staat er opeens een batterij Chinezen op het toneel die allemaal gretig het decor staan te fotograferen. Verder is het publiek er erg gericht op de techniek van de dans: bij een dubbele tour en l’air van Albrecht klapt iedereen.Terwijl we in Colombia merkten dat het ballet juist erg aansluit bij de spirituele, religieuze aard van het volk. Het idee dat mensen na hun dood als geesten terugkeren, vindt iedereen daar heel gewoon en men hecht sterk aan vergeving, of dat nu door God is of door een geliefde.”
Zelfvertrouwen
Al deze ervaringen hebben hun sporen nagelaten in de productie, er meer levendigheid aan gegeven, zegt Beaujean. “We hebben zoveel beleefd, onder zulke uiteenlopende omstandigheden opgetreden: in kleine theatertjes met – door de beperkte ruimte – minder wili’s, in de ijzige kou, tijdens een flashmob in een winkelcentrum, met zuurstofgebrek en, in China, onder een dikke laag smog die”, schertst ze, “in de tweede akte wel voor een prachtige nevel zorgde.”
Door alle tournees hebben de dansers het ballet ook veel vaker dan gebruikelijk gedanst. Beaujean: “In Nederland keert een avondvullende productie gemiddeld om de vier jaar terug, maar Giselle is sinds 2009 jaarlijks gedanst. De dansers hebben zich hun rollen daardoor veel meer eigen kunnen maken. Het ballet is ‘ingedaald’, in al zijn details en nuances.” Dat leidt nu, bij de herinstudering, tot veel meer zelfvertrouwen, en dat heeft, aldus Beaujean, zijn effect op de zeggingskracht van het ballet. “Anna Tsygankova en Jozef Varga (eerste cast voor Giselle en Albrecht – red.) gingen bij de première al ‘diep’, maar nu is hun vertolking bijna ‘niet te harden’, zó prachtig, zó doorleefd.”
-
Van 12 oktober tot en met 19 november 2023 is Giselle te zien in Nationale Opera & Ballet en in verschillende theaters in het land.