‘Don’t wear a hoodie’

Een generatieverschil is voelbaar in de wijze waarop vader en zoon naar de maatschappij en hun positie daarin kijken. De vader vindt dat de zoon zich moet inhouden, als zwarte jongen vooral niet te veel moet opvallen en zich niet ‘verdacht’ moet kleden: geen hoodies. De zoon vindt dat hij iets moet doen aan het feit dat hij zich niet kan kleden hoe hij wil, aan het gegeven dat hij eerder opvallend of verdacht wordt bevonden dan witte mensen. De verschillende opvattingen botsen aan de keukentafel, terwijl de moeder er alles aan doet om de lieve vrede te bewaren.

Black Lives Matter

In 2020 liepen de straten en pleinen in de VS én Europa vol. Spandoeken met leuzen als ‘Black Lives Matter’ en ‘I can’t breathe’ tekenden het straatbeeld. Sociale media werden gedomineerd door de hashtag #blacklivesmatter, Instagramaccounts kleurden zwart onder de leus ‘Black Out Tuesday’. De schokkende dood van de zwarte Amerikaan George Floyd door politiegeweld in Minneapolis, uitgebreid vastgelegd op camera, had velen met de neus op de feiten gedrukt. Ook in Nederland, aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, bleek het voorval geen ‘ver-van-ons-bed-show’. De opera Blue, die in 2019 op het Glimmerglass Festival in première was gegaan, werd na de première actueler dan ooit.

‘Vaak wordt gezegd dat de situatie in Amerika vele malen erger is dan in Nederland. Is dat wel terecht?’

De Verenigde Staten versus Nederland

Als er over discriminatie en excessief politiegeweld wordt gesproken, wordt vaak benoemd dat de situatie in Amerika vele malen erger is dan in Nederland. Is dat wel terecht? De aard van het politiegeweld is absoluut verschillend, maar buitensporig geweld door politieagenten jegens mensen van kleur en etnische profilering zijn ook in Nederland wel degelijk aan de orde van de dag. Dat politiegeweld een groter probleem is in de VS, lijkt vooral te komen door de sterker gemilitariseerde aard van de politie aldaar.

De militarisering van het Amerikaanse politieapparaat komt voort uit een ontwikkeling die is ingezet sinds de terroristische aanslagen van 11 september 2001 in New York. Het resultaat: volledig uitgeruste en zwaarbewapende politieagenten, die de straten op gaan alsof ze de oorlog in gaan, gewapend tegen een ‘vijand’ – met alle gevolgen van dien. In de Amerikaanse ‘cop culture’ heerst het idee van een permanent gevaar vanuit burgers, die op grond van het tweede amendement wapens mogen dragen. En dat heeft een grote invloed op de snelheid waarmee agenten naar hun dienstwapen grijpen. Het aantal slachtoffers van politiegeweld in de VS is dan ook onder de algehele bevolking hoog, ook onder witte Amerikanen. Toch blijkt uit de cijfers dat zwarte Amerikanen 2.4 keer zo vaak overlijden als ze in aanraking komen met de politie.

Het Nederlandse politieapparaat

Hoe zit dat in Nederland? Natuurlijk, het politieapparaat in de VS kent een heel andere, door slavernij en lynchings doordrongen geschiedenis, die de verhoudingen tussen wit en zwart tot op de dag van vandaag kleurt. Maar in de vergelijking met de VS wordt regelmatig over het hoofd gezien dat het Nederlandse politieapparaat zich wel degelijk schuldig maakt aan racisme, etnische profilering en politiegeweld. Volgens cijfers van Controle Alt Delete, een organisatie die zich inzet tegen etnisch profileren, overleden er tussen 2016 en 2020 50 mensen tijdens of kort na een aanhouding – bij de helft werd géén vuurwapen gebruikt. 14 procent van die overledenen was wit Nederlands, 56 procent had een migratieachtergrond en bij 30 procent was dat onbekend. In geen van deze gevallen werd de zaak voorgelegd aan de rechter; het Openbaar Ministerie concludeerde dat de politie geen buitenproportioneel geweld zou hebben gebruikt.

Waar het onder politieagenten in de VS – officieel althans – een taboe is, wordt profilering op basis van uiterlijk en afkomst in Nederland bewust ingezet als opsporingsmethode. Sterker nog, de nationale politieleiding heeft racisme geautomatiseerd: de politie werkt landelijk met een algoritme – het zogenaamde Criminaliteits Anticipatie Systeem (CAS) – dat agenten vertelt waar ze moeten patrouilleren om zoveel mogelijk criminelen tegen te komen. Ook krijgen agenten bij hun verkeerscontroles specifieke etnische doelgroepen mee van hun leidinggevende. Het leidt tot legio onterechte aanhoudingen en verdenkingen van mensen van kleur. En als de (vaak gewelddadige) aanhoudingen uitlopen op een straf, krijgen mensen van kleur over het algemeen met zwaardere straffen te maken dan witte Nederlanders. En dan schetsen we nog niet eens het hele plaatje: op het gebied van institutioneel racisme in bredere zin, en systematische discriminatie op de arbeidsmarkt in nauwere zin, doen we het nauwelijks beter dan de VS.

Persoonlijke brief

Over die ongelijkheid gaat het in de opera Blue. Een opera die zich afspeelt in de VS, maar een onderwerp aankaart dat niet minder relevant lijkt in Nederland. Librettist en regisseur Tazewell Thompson noemde het libretto van de opera zijn persoonlijke brief aan de wereld: “Er leeft geen enkele zwarte man in Amerika die niet op een banale of juist ingrijpende manier met een agent in functie te maken heeft gehad,” stelt hij. “Het is soms moeilijk voor mij om me niet volkomen verslagen te voelen als zwarte man die in Amerika leeft, probeert te overleven en te gedijen. Het is aan de andere kant helemaal niet moeilijk voor mij om mijn gezicht op het lichaam van George Floyd voor te stellen. Ik ben bang, als zwarte man die in een land leeft dat steeds angstaanjagender, gewelddadiger en verdeelder wordt. Waar wapenbezit wordt gestimuleerd en waar een witte politieagent in uniform op klaarlichte dag, met zijn handen in zijn zak, een zelfvoldane grijns op zijn arrogante gezicht, midden op straat, zelfverzekerd en straffeloos het leven van een ongewapende, geboeide zwarte man beëindigt.” En zo heeft Thompson – helaas – uit zijn persoonlijke ervaring kunnen putten voor het schrijven van het libretto van Blue.

De woorden die hij in de mond van het personage van de vader legt, vormen voor zwarte Amerikanen over het algemeen geen vreemd ouderlijk advies:

“Stay alive. That’s what you supposed to do. You a black boy. A walking, moving target. A black boy. Take off the hoodie… […] Son, the light is turning amber - Run Run across the street - No! Don’t run, Walk. Don’t walk. […] Don’t wear your ball cap backwards. Don’t wear a hoodie. Don’t carry shiny objects. Don’t get a tattoo. Don’t pierce your ears. Don’t shave your head. Don’t get an Afro. Don’t make a fist. Don’t sit on the curb. Don’t sit on the hood of a car. Don’t wear cornrows. Don’t look the man in his eye. Look the man in the eye. Don’t make quick movements. Don’t put your hands in your pockets. Don’t remove your shirt. Don’t lie on the grass. Don’t wear sunglasses! Don’t spit. Don’t chew. Don’t laugh. […]”

Het institutioneel racisme, de ongelijkheid en het generatieverschil in de manier van daarmee omgaan kleuren het libretto van Blue. De tragische gebeurtenis zelf, het overlijden van de zoon door het toedoen van een politieagent, vindt letterlijk tussen de bedrijven door plaats. De opera confronteert de toeschouwer door een portret van de zwarte ervaring in Harlem te tonen, en daarbij juist te laten zien welke mensen en levens er verscholen gaan achter de nieuwsberichten van buitensporig politiegeweld. De opera stelt zware thema’s centraal, maar straalt tegelijkertijd hoop uit. Die hoop vinden de ouders bij vrienden, collega’s en bij hun kerkgemeenschap: terwijl de hoop op de toekomst van de zoon de bodem werd ingeslagen, wordt er gebeden om een transformerende dag.

Meer weten?

Meer weten over institutioneel racisme en etnische profilering binnen en door de Nederlandse politie? Kijk bijvoorbeeld naar onderstaande documentaires:

• Verdacht (2018) van Nan Rosens
• De blauwe familie (2022) van Maria Mok en Meral Uslu
• Of lees meer op websites als Oneworld.nl of Controlealtdelete.nl.