Een gouden combinatie: Mariss Jansons en Tsjaikovski
Tekst: Niels Nuijten
Op 5 april 2021 streamden we de opera Jevgeni Onjegin van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski. Deze productie uit 2011 stond onder de bevlogen muzikale leiding van Mariss Jansons, die afgelopen december helaas is overleden. De Let had een warme band met het Koninklijk Concertgebouworkest en de componist Tsjaikovski.
Van 2004 tot 2015 was Jansons chef-dirigent bij het Concertgebouworkest. In die hoedanigheid was hij een graag geziene gast bij De Nationale Opera. Jansons zwaaide in onze zaal de baton bij drie opera’s: Lady Macbeth van Mtsensk (2006), Jevgeni Onjegin (2011) en Pique Dame (2016). Alle drie de opera’s zijn hoogtepunten uit het Russisch repertoire; de eerste van Sjostakovitsj en de laatste twee van Tsjaikovski, een van Jansons’ lievelingscomponisten.
Toen Jansons van 1979 tot 2000 de leiding had over het Oslo Philharmonic Orchestra, speelde hij veel Tsjaikovski. Een van zijn grootste successen aldaar was een cyclus van symfonieën van Tsjaikovski, die ook op CD werden vastgelegd. Jansons: “Tsjaikovski is een van mijn lievelingscomponisten, samen met vele anderen zoals Beethoven in de eerste plaats, maar ook Haydn, Brahms, Strauss, Mahler, Debussy en Sibelius. Ik heb eigenlijk te veel Tsjaikovski gedirigeerd. Vanwege onze succesvolle cd-reeks moest ik met het Oslo Philharmonic steeds weer Tsjaikovski-symfonieën uitvoeren als we op tournee gingen. Hetzelfde verhaal met het St. Petersburg Philharmonic. Op een gegeven moment heb ik voor mezelf een pauze ingelast: zo’n zes jaar lang heb ik toen geen Tsjaikovski meer gedaan.”
ONJEGIN EN DE TEUGELS LATEN VIEREN
Pas rond 2010 is Jansons weer Tsjaikovski gaan dirigeren, waardoor Jevgeni Onjegin in 2011 vers na deze onthoudingsperiode werd opgevoerd. Op de vraag of we deze tijdelijke breuk met de componist terug kunnen horen, antwoordde hij: “Ik denk dat er inderdaad iets in mij veranderd is. Controle was vroeger mijn prioriteit: ik wilde Tsjaikovski echt op een klassieke manier laten spelen, zonder te veel vertragingen of sentimentaliteit. Ik sta hier nog steeds achter, maar ik laat nu wel de teugels vieren. Er is meer ruimte gekomen voor mijn eigen gevoelens en ideeën.”
Blijkbaar beviel het om weer Tsjaikovski te dirigeren, en de samenwerking met de Noorse regisseur Stefan Herheim smaakte naar meer. In 2016 kwamen de twee weer samen, dit keer voor Pique Dame. Over Herheim zei Jansons: “Hij heeft ideeën, en hij heeft altijd weloverwogen redenen om zijn ideeën door te voeren. Wat ik bovendien heel belangrijk vind, is dat hij muzikaal is. Hij studeerde cello, kan goed met de zangers werken en is in staat om te begrijpen wat de componist wilde. Want verbeeldingskracht is prima, zolang die verbonden blijft met de intenties van de componist.”
OPERA EN EXPRESSIEF MUSICEREN
Jansons, die zich voor het merendeel van zijn carrière bezighield met de grote orkestrale werken en symfonische concerten, blijkt het dirigeren van een opera op een andere manier te benaderen: “Alles is moeilijk in de opera, en alles moet opwindend zijn. Het is onze taak om ervoor te zorgen dat het publiek daadwerkelijk ontroerd wordt. Idealiter moeten de toeschouwers in de zaal niet alleen luisteren, maar ook echt emotie voelen. Wij moeten daarom heel expressief musiceren.” Expressief betekent niet automatisch luid of zwaar of snel, benadrukt Jansons. “Als operadirigent volg je alleen de woorden, de situatie, de muziek en hetgeen op het toneel gebeurt. Je moet de juiste sfeer oproepen, de juiste klank voor het moment vinden.”
Dat is hem bijzonder goed gelukt in Jevgeni Onjegin, waar u vanaf komende zondag 19:00 een week thuis van kan genieten via ons YouTube-kanaal. Met de uitzending van deze opera herdenken we de bijzondere dirigent die Jansons was en brengen we een klein eerbetoon aan een grote meester.
Deze tekst is gebaseerd op een interview met Mariss Jansons voor ons magazine Odeon in 2016