Emmanuelle Haïm: ‘Delen, voeden en samenwerken’

Met haar eigen orkest Le Concert d’Astrée begeleidt Emmanuelle Haïm als dirigent én klavecinist de productie van Händels Giulio Cesare in regie van Calixto Bieito. Hoewel het haar debuut is als dirigent bij De Nationale Opera, is het huis haar allerminst vreemd.

Tekst: Bo van der Meulen

“Voordat ik ging dirigeren heb ik als klavecinist in de Monteverdi’s van Pierre Audi gespeeld. In L’Orfeo, met Stephen Stubbs en L’Incoronazione di Poppea met Christoph Rousset. Later was ik ook muzikaal assistent. Maar als dirigent en met mijn eigen orkest wordt het wel mijn debuut.”

Nu dus Giulio Cesare van Händel. Het is een opera die heel verschillende versies kent. Hoe wordt bepaald in welke versie de opera wordt uitgevoerd?
“Giulio Cesare ken ik door en door omdat ik de opera al vele malen heb gedirigeerd. In de productie van David McVicar in Glyndebourne, bij de Lyric Opera Chicago en in de opera van Lille en Parijs in regie van Laurent Pelly. Ook heb ik een CD opgenomen met sopraan Nathalie Dessay met daarop alle aria’s van Cleopatra, in werkelijk alle mogelijke versies. Er bestaat niet zoiets als dé versie van Giulio Cesare. Een opera, zeker een opera van Händel, is steeds onderhevig aan adaptaties. Dat was al in zijn eigen tijd zo, afhankelijk van welke zangers er beschikbaar waren, welke musici en welk theater – en dat is nog steeds zo. Men heeft wel gedacht dat er zoiets als een ‘originele versie’ bestaat, maar, en dat geldt voor elk werk, er zijn altijd verschillende versies geweest, er zijn altijd aanpassingen gemaakt aan de situatie van het moment. Eén originele versie bestaat dus eigenlijk niet.

In het geval van deze uitvoering bij DNO, zoals vaker, bepaalde de casting grotendeels de versie. Met de keuze voor bepaalde zangers en stemsoorten in bepaalde rollen, zoals in ons geval een mezzosopraan en geen tenor als Sesto, wordt eigenlijk al een versie bepaald. Aria’s die door Sesto gezongen kunnen worden, maar nu door Cornelia en dus in een hogere ligging, bepalen de keuze voor beide zangers. Is het een productie met een (mannelijke of vrouwelijke) alt Nireno of een sopraan Nirena? Allemaal overwegingen aan de hand waarvan je je versie moet aanpassen.”

Dus hoe vaak je Giulio Cesare ook dirigeert, het zal steeds weer een andere Giulio Cesare zijn?
“De tekst en de noten bekijk ik altijd weer met frisse ogen. Steeds wanneer ik een werk opnieuw uitvoer, bekijk en bestudeer ik alles alsof ik het voor de eerste keer zie. Ik begin bij elk werk weer helemaal op nul. Zelfs als je een werk heel goed kent, kijk je weer opnieuw naar de recitatieven, naar hoe je dit keer denkt over de scène, enzovoort.”

“Ik heb voor deze uitvoering ook gespeeld met het idee om een heel andere versie te brengen, een versie waarin álle muziek wordt gebruikt. Dat zou in onze tijd, in onze moderne wereld, best goed kunnen. Maar dat heeft wel consequenties. Zo’n uitvoering wordt zo lang dat er twee pauzes moeten zijn, dat je eerder moet aanvangen en dat je moet nadenken of er dan een hele lange dinerpauze zou moeten komen. Dat zijn overwegingen op artistiek, dramaturgisch en logistiek niveau, die ik in samenwerking met Calixto Bieito heb gemaakt.”

Grijp je dan toch steeds weer terug naar een soort oerversie, naar het handschrift? Ga je bijvoorbeeld naar de British Library om de autografie in te zien en weer nieuwe dingen te bestuderen?
Lachend: “Ik hoef niet naar de British Library, het manuscript heb ik thuis! Ik probeer voor elke productie zoveel mogelijk materiaal te verzamelen en zoveel mogelijk te zien en te lezen, om dan een versie vast te stellen. En dan moet je kijken naar welke mensen je nu hebt, met wie je nu gaat werken. Als je een Cesare hebt die extreem virtuoos is moet hij die ene aria wel zingen, of als de zanger heel wendbaar is en de regisseur iets speciaals wil op de bühne, moet je het tempo aanpassen. Als je dan in het materiaal alle mogelijke opties ziet, weet je met welke aanpassingen je kunt werken.”