Hoe choreografen zich aanpassen in coronatijd
Maart 2020: Als een donderslag bij heldere hemel werden de dansers midden in de werkweek naar huis gestuurd. Premières werden afgelast, of uitgesteld naar...? Door het coronavirus werden we plotseling wereldwijd met een nieuwe realiteit geconfronteerd. Voor ballet zijn de consequenties van de coronamaatregelen enorm, want fysiek contact en 'live' optreden liggen aan de basis van de kunstvorm. Maar is deze chaotische periode ook ergens goed voor? Zijn er artistieke inzichten uit voortgekomen?
De coronamaatregelen hadden op het werk van Juanjo Arqués en Peter Leung een totaal andere impact en uitkomst. Arqués’ nieuwe ballet MANOEUVRE werd vlak voor de première afgelast, en na veel onduidelijkheid verplaatst naar oktober (het eerste deel van het ballet wordt als preview getoond als onderdeel van Dancing Apart Together). Leung maakte tijdens de lockdown de dansfilm Gently Quiet, waarvoor hij elf solo’s creëerde voor de dansers van Het Nationale Ballet. Leung gaf de ‘thuiswerkers’ een nieuw podium, een kleine witte dansvloer buiten op verschillende plekken in het toen nog stille Amsterdam.
Wat betekent de coronatijd voor Arqués en Leung in hun werk als choreograaf? Wat verandert er binnen een creatieproces van een nieuw ballet als iedereen afstand moet houden? Ik heb zelf als dramaturg regelmatig samengewerkt met beide choreografen, onder meer aan MANOEUVRE, en leg het ze voor.
JUANJO ARQUÉS EN INFORMED MOVEMENT
Voor de balletten van Juanjo Arqués is de plaatsing van de dansers op toneel in relatie tot elkaar altijd een belangrijk onderdeel van de dramaturgie. Tijdens onze samenwerking kijken we samen naar de motivatie van een beweging, ook als het gaat om een meer abstracte vorm. Zo staan bijvoorbeeld in de libretti voor Arqués' balletten alle richtingen beschreven; waar komen de dansers vandaan, wie of wat ontwijken ze, waar gaan ze naartoe, komen ze dichtbij? Het spel van afstand en nabijheid vertelt een deel van het drama dat in de choreografie vorm krijgt. Door te bespreken wat er gebeurt in de ruimte tussen de dansers werken we toe naar wat we ’informed movement’ noemen. De nieuwe richtlijnen in verband met corona hadden een grote invloed op zijn nieuwe ballet MANOEUVRE. Op de werkvloer en dus ook in de choreografie moesten opeens veilige meters afstand worden ingebouwd.
DE BETEKENIS VAN AANRAKING IN DANS
Juanjo Arqués: “Toen het theater dichtging, voelde ik vreemd genoeg ook opluchting. De noodgedwongen vrije tijd was eigenlijk wel welkom in mijn leven. Toch realiseerde ik me algauw dat het geen tijd was om stil te zitten. Om verder te kunnen met MANOEUVRE, moest het aangepast worden. Dit ballet en de hele manier van werken in de studio moesten we opnieuw uitvinden."
"Het was lang onzeker of de dansers elkaar wel of niet mochten aanraken, en dat heeft in mijn werk heel wat teweeggebracht. Partnerwerk is voor mij namelijk altijd de meest vloeiende manier van creëren geweest. Het voelt voor mij heel natuurlijk om te werken met lichamen die door aanraking op elkaar reageren. En misschien was partnerwerk wel zo vanzelfsprekend voor mijn manier van werken, dat ik er niet veel bij stil heb gestaan wat het moment van aanraking zelf eigenlijk kan betekenen in een choreografie."
"De coronamaatregelen brachten daar een verandering in aan. Want zelfs nu het in Nederland weer is toegestaan dat dansers elkaar aanraken, is de reden om daarvoor te kiezen belangrijker dan voorheen. Het voelt alsof ik me voor elk fysiek contact moet verantwoorden, dat maakt me heel bewust van mijn keuzes en de betekenis ervan. In MANOEUVRE zijn er nu slechts enkele momenten in de choreografie waarbij de dansers elkaar aanraken. Die momenten met partnerwerk gaan over steun en begrip, en dat zijn belangrijke schakels geworden in het ballet."
GENTLY QUIET: EEN CREATIE VANUIT HUIS
Als de hele wereld bezig is met afstand houden, krijgt fysiek contact opeens veel meer lading. Veel mensen waren de afgelopen tijd op zichzelf teruggeworpen. Alleen, en zonder de troostende hand van een ander. Voor Peter Leung was de lockdown juist een reden om uit te reiken naar zijn collega’s. Met elf dansers begon hij een intiem werkproces voor de korte film Gently Quiet. De choreografie voor deze dansfilm ontstond door middel van videogesprekken via Zoom, bellend van huiskamer tot huiskamer.
Peter Leung: “Waar veel mensen het gevoel hadden dat de lockdown hen alle mogelijkheden en kansen afnam om te kunnen doen wat ze wilden doen, of om te zijn wie ze wilden zijn, stond deze periode voor mij in het teken van zelfontplooiing en enorme creativiteit. Juist als alles verschuift, ontstaan er nieuwe kansen en vormen, en daar wilde ik midden in stappen."
"Toen het theater dicht ging had ik enorm de behoefte aan een nieuwe ontmoetingsplek, waarbinnen gecreëerd kon worden. Die plek vond ik online; gezichten, gesprekken en lichamen verbonden via video. Het thuiswerken maakte het maakproces heel persoonlijk. Dat leverde een intens een-op-eencontact op met de dansers en creëerde een intimiteit die in de grote studio ongewoon is. We kwamen dichter bij elkaar als mens, zo samen ‘alleen’ thuis."
"Gently Quiet gaat over het tot stilte manen van de onrust in jezelf. Het filmen van de solo’s buiten op straat gaf de dansers weer een podium, en soms zelfs applaus van toevallige voorbijgangers. Dat was mooi, want het raakte aan een groot gemis. Aan het eind van de solo vroeg ik de dansers diep uit te ademen. Een zucht om een moment van kalmte te voelen, en hoop. Straks mag je het grote toneel weer op.”
EEN VAN DE BESTE DANSFILMS UIT DE CORONATIJD
In The Guardian en Vogue wordt Gently Quiet genoemd als een van als beste dansfilms die de coronatijd voortbracht. Het verplichte afstand houden heeft op een bijzondere manier bijgedragen aan de persoonlijke invulling van het werk. Het succes van Gently Quiet is een voorbeeld van hoe er binnen de nieuwe restricties ook kansen liggen voor het ballet om zich als het ware opnieuw uit te vinden. Een nieuwe manier van kijken en werken leert ons makers (choreografen, dansers, dramaturgen, directeuren) weer meer over onze kunstvorm.
LEGE PERIODE VOL ONTDEKKINGEN
Sinds de coronacrisis hebben aanraking en afstand een nieuwe connotatie. Fysiek contact is tegenwoordig iets wat veel mensen missen. En nu wereldwijd onze lichaamstaal verandert, krijgt nabijheid een nieuw soort sensualiteit. Er ligt meer betekenis in het moment dat lichamen elkaar raken. Dit actuele scala aan emoties is een rijke bron van inspiratie voor het maken van een choreografie.
‘Ars Corona’ betekent dus niet alleen een gapend gat voor de podiumkunsten. Er is juist veel gaande in deze schijnbaar lege periode. We weten nog niet hoe of wanneer de grote balletten weer gedanst mogen worden. De toekomst is onzeker. Toch levert dit in het duister tasten ons ook betekenisvolle ontdekkingen en nieuwe artistieke vondsten op.
© Foto 1&2: Hans Gerritsen
© Foto 3,4&5: Altin Kaftira