Interview Lotte de Beer: 'Rosina wordt door iedereen voorgelogen en bedrogen'
Tekst: Margriet Prinssen
‘Ik houd van de muziek van Rossini. Je wordt niet zo in een emotionele achtbaan meegezogen als bijvoorbeeld bij Puccini’, zegt regisseur Lotte de Beer. ‘Bij Rossini lijkt er wat meer afstand te zitten tussen de muziek en de emoties, bijna alsof hij vanuit vogelperspectief heeft gecomponeerd. De muziek tilt het verhaal naar een meer abstract niveau.’
Als altijd spreekt De Beer {{De Nederlandse regisseur Lotte de Beer (1984) ontving – nog maar net afgestudeerd aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten – in 2009 de Ton Lutz Award als grootste regietalent. In 2015 won zij de International Opera Award in de categorie ‘Newcomer’. Eerder waren bij DNO te zien: Waiting for Miss Monroe, Ringetje, Hänsel und Gretel, The New Prince en Caliban. In 2018 won zij de ISPA Distinguished Artist Award 2018.}} snel en met groot enthousiasme, terwijl ze in de subway in Londen op weg is naar het vliegveld terug naar huis. Nou ja, een van haar ‘thuizen’ want ze reist al jaren de wereld rond. Haar agenda is inmiddels volgeboekt tot en met 2022 en haar ster rijst nog steeds.
‘Regisseur Lotte de Beer schrijft historie op het operatoneel in München’ kopte de Volkskrant in december 2017 over haar enscenering van Giacomo Puccini’s Il trittico, waarmee haar doorbraak op de internationale podia een feit was. Ook haar meest recente productie, Alban Bergs Lulu bij Oper Leipzig (juni 2018), is enthousiast ontvangen.
Lekker naar huis? “Lekker thuis ben ik eigenlijk nooit”, zegt ze meteen, maar geenszins op een klaagtoon. Het is gewoon zo. Ze heeft op dit moment drie plekken die thuis genoemd zouden kunnen worden: Bochum en Berlijn, waar haar vriend woont, de Amerikaanse dirigent Steven Sloane met wie ze een dochter heeft van negen maanden, en Amsterdam waar ze nog een appartement heeft. “Ik ben overal en nergens thuis.” Haar dochter neemt ze zoveel mogelijk mee, maar nu is ze even op en neer naar Londen geweest voor een bespreking en heeft papa de honneurs waargenomen.
Controverse
Lotte de Beer staat bekend om haar voorkeur voor hedendaagse opera. Ze slingerde onlangs het debat aan over seksisme en racisme in de opera naar aanleiding van haar ontslag bij een Weens operahuis waar ze Die Zauberflöte zou gaan regisseren. Ze organiseerde een veelbesproken debatavond waarna een vijftal kleine artistieke teams onderzocht hoe zij scènes uit de opera zouden kunnen ‘afstoffen’. Het resultaat daarvan werd een week later gepresenteerd in het Amsterdamse Compagnietheater.
Hoe zit dat in Il barbiere di Siviglia? Ze reageert: “Het is een misverstand dat ik vind dat er in een opera geen ‘vrouwonvriendelijke’ of anderszins politiek incorrecte opmerkingen meer zouden mogen staan. Dat is absoluut niet het geval. Je wilt niet de wolf uit Roodkapje halen, stel je voor. Mijn idee is vooral geweest om het automatisme te bevragen, niet om de canon aan te vallen. Die vormt nu eenmaal onze cultuurgeschiedenis, en die is voor mij heel waardevol. Wat niet wegneemt dat het soms kan helpen om kritisch te kijken naar wat er nu precies staat, hoe dat in die tijd en die specifieke context bedoeld is, of we daar iets mee ‘moeten’ en zo ja, hoe we dat dan nu het beste zouden kunnen vertalen.”
‘Je wilt niet de wolf uit Roodkapje halen’
“In Il barbiere di Siviglia hebben we geen syllabe aangepast of weggehaald. Regisseren begint voor mij met het zoeken naar een opening. Je moet een zekere noodzaak voelen om de opera op dit moment en op zo’n manier te brengen, maar dat betekent zeker niet dat je het naar de actualiteit moet halen of er iets radicaals mee doen. Je moet als operaregisseur wel op zoek gaan naar iets dat in jouw optiek relevant is. Van daaruit kan je een visie ontwikkelen waarmee je ontwerpers kunt inspireren, zodat je met het artistieke team dezelfde richting uit gaat."
Het verhaal in Il barbiere di Siviglia draait om Rosina. Zij is bepaald geen ‘onderdrukte’ vrouw?
Lotte: “Rosina wordt door iedereen voorgelogen en bedrogen. Bartolo wil met haar trouwen om een flinke bruidsschat in de wacht te slepen. De graaf doet zich voor als een ander, pas aan het eind ziet ze hem in zijn werkelijke gedaante. En we weten uit Le nozze di Figaro wat er terechtkomt van het schijnbare happy end. Als je vanuit haar perspectief kijkt, is het één en al gekonkel en gedraai.Maar het klopt dat Rosina wel een van de meest interessante vrouwenrollen in de operageschiedenis is: ze is iedereen te slim af, ze is bepaald geen katje om zonder handschoenen aan te pakken. Vanaf de eerste aria heeft ze de regie in handen. Ze is een slimme en eigengereide vrouw in een mannenwereld – behalve Berta, de huishoudster van dokter Bartolo, komen er geen vrouwen voor in het stuk."
"Het is trouwens wel bijzonder dat Rossini, bepaald geen progressieveling, als onderwerp voor zijn opera Il barbiere di Siviglia het toneelstuk van Beaumarchais koos. In vergelijking met het oorspronkelijke stuk, is wel flink gesnoeid in het libretto: de allerscherpste kantjes – vooral de politieke context en de subteksten waarin de geest van de Franse Revolutie al duidelijk hoorbaar was – zijn er wel af.”
Wat is voor jou de noodzaak om Il barbiere di Siviglia nu te brengen?
“Het is door Beaumarchais geschreven als een prikkelend statement over de verhouding tussen de onder- en de bovenlaag van de samenleving én over de rol van de vrouw. In de jaren negentig toen ik op de Theaterschool zat, dacht men dat wij, als westerse samenleving, wel hadden afgerekend met deze thema’s. Vrouwenemancipatie was (bijna) voltooid en op nationaal niveau was de verdeling van rijkdom toch in elk geval zo dat wie er voor een dubbeltje geboren werd, via het sociale systeem toch een kwartje kon worden. Nu zien we dagelijks dat dat een illusie was. Een stuk als ‘de Barbier’ is daarom weer relevant geworden.”
Je werkt voor het eerst samen met ontwerper Julian Crouch voor decor en kostuums?
“Toen ik met Pierre Audi een tijd geleden de mogelijkheden besprak, kwamen we al gauw uit op Crouch {{Julian Crouch maakt als regisseur, ontwerper, schrijver, maker van special effects en docent zowel producties voor theater als voor opera, film en televisie. Hij was betrokken bij een groot aantal theaterproducties bij vooraanstaande opera- en theaterhuizen, waaronder Philip Glass’ meesterwerk Satyagraha, Jerry Springer: The Opera, de Broadway-musical The Addams Family (waarmee hij in 2010 zowel de Drama Desk Award als de Outer Critics Circle Award won) en The Enchanted Island bij The Metropolitan Opera. Met Cinderella (2014) voor Het Nationale Ballet maakte Crouch zijn veelgeprezen balletdebuut.}}. Zijn werk past heel goed bij de humor en lichtheid die ik in de voorstelling wil brengen. Hij heeft zich duidelijk door de periode van net voor de Franse Revolutie laten inspireren: de esthetiek van de gevestigde orde destijds was er een van overdaad, versieringen en kleurrijke luxe."
"Het huis van dokter Bartolo is een luxueuze schulp, vol pracht en praal waarin Rosina wordt vastgehouden. Er zijn 20 dansende cupcakes, we hebben een Marie Antoinette op stelten, een lady Liberty, een heel leger dat deels voor paard speelt, hoepelrokken en geweldige verkleedpartijen à la Tim Burton. En fantastische suikerspinnen als kapsels niet te vergeten. Figaro was natuurlijk een barbier en de haarverzorging was destijds niet bepaald hygiënisch te noemen, dus pruiken en verkleedpartijen spelen een grote rol. De tweedeling tussen arm en rijk zal in mijn enscenering duidelijk zichtbaar zijn, bijvoorbeeld bij de kinderen die te midden van de uitbundige vertoning van rijkdom aan het sloven zijn. Ik leg daar verder niet de nadruk op, maar het publiek is intelligent genoeg om de link naar de actualiteit te leggen."
"Voor het lichtontwerp werk ik samen met Alex Brok, een Nederlander van wereldallure. Overal waar ik met hem heb gewerkt, wordt vol bewondering naar zijn werk gekeken. Ik ben ook heel blij dat ik Zack Winokur, met wie ik eerder werkte aan The New Prince, heb kunnen strikken voor de choreografie. Wij werken op een heel vanzelfsprekende manier samen. Vaak zeggen we hetzelfde op hetzelfde moment en we hebben aan een half woord genoeg.”
Tot slot, je bent sinds kort moeder. Hoe moeilijk is het combineren van een carrière als operaregisseur met het moederschap?
Lotte: “Het is vooral heel erg bijzonder en leuk. Natuurlijk is het af en toe lastig om alles te combineren. Maar ik vind dat mijn leven er rijker door is geworden. Opera gaat over emoties. En mijn emoties zijn op alle vlakken dieper geworden, intenser, doorleefder. Dat heeft ongetwijfeld ook impact op mijn werk.”