Interview met spoken word-artiest Amara van der Elst

"Tijdens spoken word-avonden zag ik wat voor effect woorden op mensen konden hebben. Ik zag wat voor emoties ze los konden maken en ik voelde warmte en verbondenheid. Ik besefte dat dit was wat ik wilde doen met mijn kunst: mensen verbinden.” Het motiveerde haar om, in haar eigen woorden, “kneiterhard haar best te doen”. Ze bezocht open mic na open mic-avond om haar teksten met een publiek te delen en nieuwe mensen te leren kennen. “Het leek wel alsof er iets uit mij moest, en het vond zo’n beetje als vanzelf zijn weg de wereld in.” En op eenzelfde manier volgde op organische wijze het label ‘spoken word’, waarmee ze haar kunst een naam kon geven.

Ver-van-mijn-bedshow

Opera ervoer ze altijd als een wereld die heel ver weg van haar lag. Ze proefde hier en daar weleens aan het genre door als kind een opera te bezoeken en bezocht Nationale Opera & Ballet voor de balletten die er te zien zijn, maar ze had zich nog niet eerder echt verdiept in het operagenre. “Ik dacht: alleen hele rijke mensen gaan naar de opera, of mensen uit oudere generaties. Voor mij voelde het als een wereld waar ik niet per se in paste.” Toen tijdens de vorige editie van het Opera Forward Festival in de foyer van NO&B een spoken word-programma werd georganiseerd, was Amara een van de vijf artiesten die middels spoken word reflecteerden op het thema ‘New Beginnings’.

“Dat voelde heel bad ass. We stonden daar in een ruimte met een bepaald elitair aura een kunstvorm uit te oefenen die voortkomt uit street culture. Dat we daar in een nationaal operahuis stonden, zei iets over hoe onze kunstvorm aan het groeien is en hoe we steeds meer respect krijgen.”

Niet alleen het Opera Forward Festival had oog voor spoken word. De kunstvorm wordt steeds zichtbaarder: van de dodenherdenking op de Dam (waar Amara in 2021 een voordracht hield) tot aan reclames van verzekeringsmaatschappijen. “De meeste spoken word-artiesten komen uit groepen die nog niet zo sterk gerepresenteerd worden in de mainstream media, en daardoor komen via spoken word verhalen naar boven die nog niet eerder verteld zijn, of nog niet zoveel ruimte hebben gekregen. Ik kan het alleen maar vieren op het moment dat we daar de ruimte voor krijgen.”

‘Ik ervaar de repetitieruimte als een soort speeltuin’

In de voorstelling Ändere die Welt! wordt spoken word uitgenodigd om het podium te delen met lied- en operamuziek. Wat dacht Amara in eerste instantie van dat idee? “Allereerst dacht ik: hoe gaan we dit doen? Maar ik ben ook iemand die altijd gekke combinaties opzoekt en verschillende kunstvormen graag combineert. Ik begon als danseres en ging opeens schrijven, waardoor ik mijn bewegingen ging combineren met mijn taal. Ik heb al eerder de kans gekregen om met muzikanten te werken, dus de combinatie van muziek met spoken word kende ik al een beetje. Maar omdat opera in mijn hoofd nog zo’n ‘ver-van-mijn-bedshow’ was, was het wel heel spannend.

Gelukkig had ik met Mart al snel een klik. We hebben allebei op dezelfde school (ArtEZ in Arnhem) gezeten, en dachten op eenzelfde manier over het maakproces. We begonnen heel open met een idee en een thema. Dat thema sprak mij direct aan en ik voelde dat ik er met volle overgave over wilde denken en schrijven. Het enthousiasmeerde me om boven de vorm te gaan staan en vooral te focussen op de boodschap, die ik heel belangrijk vond om te delen. Ik wilde bijdragen aan het vertellen van dit verhaal, en ik had er vertrouwen in dat we daar in de loop van het proces de juiste vorm voor zouden gaan vinden.”

Liefdevolle revolutie

In de voorstelling Ändere die Welt! (letterlijke vertaling: ‘Verander de wereld!’) staat de vraag ‘hoe de wereld te veranderen?’ centraal. “Het idee van revolutie dat mensen altijd hebben, is dat het gewelddadig moet zijn. Groots, hard en snel. De boodschap van Ändere die Welt! is niet zozeer een stelling, als wel een vraag: wat als dat niet zo zou hoeven zijn? Wat als we vanuit zachtheid en liefde verandering brengen? In de afgelopen tijd is er zoveel hards, zoveel pijnlijks gebeurd. Dingen veranderen supersnel, waardoor we als mens en maatschappij niet echt de tijd krijgen om na te denken. Volgens mij wil deze voorstelling mensen letterlijk even stil laten zitten in hun stoel en na laten denken over wat we nou eigenlijk allemaal aan het doen zijn.”

Ook voor Ändere die Welt! schrijft Amara haar teksten zelf. Waar laat zij zich door inspireren? Hoe komen haar teksten tot stand? “Als er vooraf een duidelijk onderwerp of thema bekend is, ga ik als het ware binnen dat kader luisteren. Ik ga openstaan voor nieuwsberichten die binnenkomen, artikelen die ik tegenkom, films die op het thema aansluiten. Ik verzamel inspiratie vanuit allerlei verschillende media om een idee te krijgen van de status quo: wat is er allemaal al over geschreven of gedacht? Vervolgens kan ik mijn eigen standpunt daarin innemen. Meestal onderzoek ik ook eerst mijn eigen toon: hoe wil ik hierover communiceren? Rebels, zacht en onpartijdig, of ga ik met volle kracht op de barricades staan? En dan ga ik schrijven, schrijven, schrijven.”

In Ändere die Welt! vertolkt Amara een rol die een midden vindt tussen een verteller, presentator, toneelmeester en commentator. In haar teksten verhoudt zij zich tot dat wat de zangers zingen. “Het is voor mij belangrijk om te weten binnen welke context mijn teksten zullen bestaan. Op basis van het verhaal, de personages in de voorstelling en de ontwikkeling die zij doormaken, kan ik ook mijn eigen personage ontwerpen. Waar kan ik iets toevoegen? Waar kan ik contrasteren? Waar kan ik mee spelen? Ik ben in de liedteksten gedoken om te zien waar ze over gaan, of er thema’s inzitten die ik kan meenemen in mijn teksten, om zo mijn eigen bijdrage aan het geheel te kunnen bepalen.”

‘Gedurende het proces ben ik de twee kunstvormen steeds minder als aparte elementen gaan zien’

Opera en spoken word

Het grootste verschil tussen opera en spoken word zit volgens Amara in de grootsheid die bij opera komt kijken tegenover het intieme karakter van spoken word. “Het heeft allebei iets heel moois, maar door het bij elkaar te brengen gebeurt er iets spannends. Zo is er een groot contrast tussen de intimiteit van mijn voordracht en het grootse decor waarin ik dat doe. Tegelijkertijd kan ik op momenten in de voorstelling juist in die grootsheid meegaan. Ik vind het spannend dat spoken word in deze voorstelling ineens veel meer ruimte inneemt dan het normaal doet, en dat ik daarin kan laten zien dat spoken word ook heel in your face en theatraal kan zijn. Door de combinatie van de twee kunstvormen gaan er automatisch dingen in elkaar overlopen. Gedurende het proces ben ik de twee kunstvormen steeds minder als aparte elementen gaan zien.” Op het moment van schrijven is een eerste repetitieperiode in het najaar achter de rug, en staat de tweede en laatste repetitieperiode voor de deur. Hoe was en is het voor Amara om mee te draaien in het maakproces van een muziektheatervoorstelling? “Allereerst vond ik het natuurlijk heel spannend. Het is een experiment en niemand wist van tevoren wat we konden verwachten. Het was voor mij bovendien een heel nieuwe omgeving. Maar al heel snel voelde ik me welkom en vrij om dat experiment met volle overtuiging aan te gaan. In deze productie krijg ik heel veel vrijheid om de theatrale kant van mijn werk te verkennen en een personage in te stappen. In eerder werk maakte ik daar ook wel gebruik van, maar in deze voorstelling is dat extreem: ik kan een eigen personage ontwikkelen, dat een hele boog door de voorstelling heen maakt. Ik ervaar de repetitieruimte als een soort speeltuin.”

Verbinding als katalysator voor verandering

Zowel in vorm als in inhoud pleit Ändere die Welt! voor verbinding als katalysator voor verandering. Wat kan de toeschouwer verwachten van deze ‘revolutionaire’ voorstelling? “Bij Ändere die Welt! kan de toeschouwer het onverwachte verwachten. Het is een voorstelling waarin je geconfronteerd wordt met de dingen die scheef zitten, waarvan je eerder misschien wegkeek. Het is een voorstelling met een belangrijke, hedendaagse boodschap. Je ziet heel verschillende personages op het podium, die allemaal hun eigen belangen hebben en hun eigen verhalen, en die toch op de een of andere – vredige – manier samenkomen. Het is zowel een confronterende, als een hoopvolle voorstelling die verbinding en verbroedering viert.”

• Ändere die Welt! is van 11 maart tot en met 2 april te zien in diverse theaters in het land.