‘Making an Opera’: de lange weg naar een nieuw werk

Podcast

De jonge talenten van de Opera Studio, die niets liever willen dan een succesvolle carrière in de operawereld. Een spiksplinternieuwe compositie over de extravagante markiezin Luisa Casati. Een samenwerking met Jan Taminiau, een eigenzinnige couturier van wereldfaam, die niet gewend is om voor het theater te ontwerpen. En daarbovenop de extraverte regisseur Marcel Sijm, die geen blad voor de mond neemt als hem iets niet zint. De ingrediënten voor de opera Ritratto stonden garant voor een interessant maakproces, met de nodige hobbels.

Daar zit een verhaal in, dacht NTR-eindredacteur Frans van Gurp, en hij polste radiomaker Stef Visjager of zij ermee aan de slag wilde. Visjager was meteen geïnteresseerd: “Ik bezoek graag operavoorstellingen en heb ook wel eens een kostuum gekocht op de kostuumverkoop. Dus ik was meteen geprikkeld. Het enige dat me aanvankelijk een beetje tegenhield was dat ik een flinke subsidieaanvraag zou moeten schrijven voordat ik aan de podcast kon beginnen.”

Winnaar van de Prix Europa 2020 - Best European Radio Music Programme of the Year

MOMENTEN WAAROP HET SCHUURT

Het idee voor de podcast kwam vanuit de NTR, maar De Nationale Opera ging ook snel akkoord met het plan. Visjager: “Ik heb vanaf het begin duidelijk aangegeven dat ik op zoek zou gaan naar momenten waarop het schuurt. Dat was gelukkig geen probleem voor DNO. De afspraak was dat ik de afleveringen vlak voor het afmonteren naar de persmanager van De Nationale Opera zou sturen. Er waren best wat stukken waarvan ik me afvroeg of DNO die er niet liever uit zou willen. Maar dat was eigenlijk niet het geval. De instelling was: “Een artistiek proces is niet eenvoudig, dat laten wij graag zien.”

Een voorbeeld van iets waarvan Stef Visjager bang was dat DNO het niet in de podcast zou willen hebben? “Het moment waarop componist Willem Jeths de partituur overhandigt aan librettist Frank Siera. Willem zegt daarbij dat hij het zo’n fijne samenwerking vond omdat Frank niet moeilijk deed over aanpassingen in de tekst. Frank schrok zich echter wild van de vele ingrepen in zijn tekst en was daar alles behalve blij mee. De zaak was niet zomaar afgedaan: Zo heeft Frank met regisseur Marcel Sijm nog geprobeerd een ‘tegencoup’ te initiëren, door hoofdrolzangeres Verity Wingate buiten Willem om te vragen of ze in plaats van ‘cruel fate’ misschien tóch het door Frank Siera oorspronkelijk bedachte ‘circumstance’ zou willen zingen.”

OPNAMEAPPARATUUR

Een punt waarop het eveneens schuurde, was tussen de jonge zangers van de Opera Studio en Stef Visjager zelf. “Ik merkte dat er een paar jonge artiesten waren die mijn aanwezigheid niet prettig vonden. Begrijpelijk: ik kwam daar met mijn opnameapparatuur hun een-op-een zangsessies met artistiek leider en coach Rosemary Joshua vastleggen. In die sessies moeten de zangers vrijelijk fouten kunnen maken. Dan zet zo’n geluidsrecorder wel wat druk op de ketel. Zeker voor jonge artiesten, die zo graag willen laten zien wat ze in hun mars hebben. Daar hebben we toen nog wel een goed en open gesprek over gevoerd met zijn allen, en dat hoor je ook terug in de podcast.” 

EEN NIEUWE LUISA CASATI

Ook van de kwetsbaarheid van de stem als instrument was Stef Visjager getuige. “Julietta Aleksanyan, de jonge Armeense sopraan die gecast was in de hoofdrol van Luisa Casati, was plotseling van de castlijst verdwenen en vervangen door de andere sopraan uit de Opera Studio, Verity Wingate. Tijdens haar zangles hoorde ik Julietta worstelen met een stem die niet deed wat ze wilde. Het bleek dat ze in haar thuisland getraind was voor veel te zware rollen die niet pasten bij haar stem, en dat ze daardoor in de problemen was gekomen. Een aantal technische dingen moest ze weer helemaal opnieuw leren.” Een jonge sopraan die er met de rol van een andere jonge sopraan vandoor gaat, het had een rijke voedingsbodem kunnen zijn voor strijd en onderling conflict. Niets bleek minder waar: “Julietta nam het echt heel goed op en gunde Verity de rol heel erg. Het hielp ook wel mee dat Julietta gecast was voor een mooie rol in de opera Die Frau ohne Schatten. Die sloot heel erg aan bij haar stem en was zeker geen troostprijs. Al is dat door corona uiteindelijk helaas niet doorgegaan...”

GOOGLE TRANSLATE

Een vreemde eend in de bijt was de Napolitaanse tenor Paride Cataldo, die vrij laat in het proces gecast was als Gabriele D’Annunzio en die alleen Italiaans sprak. Visjager: “Het had iets zieligs. Je merkte aan hem dat hij erg veel heimwee had en dat hij niet goed begreep waarin hij beland was en wat er van hem gevraagd werd. Alleen met hulp van Google Translate viel er een heel klein beetje met hem te communiceren. En ook dat ging niet altijd goed. Zo is het meer dan eens gebeurd dat er gerepeteerd moest worden en iedereen klaar zat om volgens planning te beginnen. Behalve Paride. Die zat dan nog op de wc, behoorlijk lang.”

CORONA

Een dramatische wending die Stef Visjager nooit had kunnen voorzien toen ze aan de podcast begon, was de coronacrisis. Het virus leek lang onderdeel van een wereld ver buiten de repetitiestudio. “Ik weet nog dat tenor Lucas van Lierop er als eerste zijn zorgen over uitsprak, toen het virus nog niet in Nederland was opgedoken. De reactie van regisseur Marcel Sijm daarop was typisch Marcel: ‘Houd je bek en leer je rol’. Toch merkte ik dat Marcel zich in de aanloop naar de première ook erg zorgen begon te maken.” En toen was er op 12 maart, de dag van de generale repetitie, de fatale persconferentie: alle evenementen vanaf honderd bezoekers moesten worden geannuleerd. De wereldpremière van Ritratto zou de dag erna niet doorgaan. “Ik ging volgens planning naar het theater, waar de generale tóch gespeeld zou worden, met slechts een enkeling in het publiek. De sfeer onder de zangers was opvallend. Verdrietig, maar toch opgewekt. Iedereen wilde er vol voor gaan, die generale. Gelukkig werd de voorstelling opgenomen en hebben sindsdien heel veel mensen Ritratto op YouTube kunnen zien. Al het werk is gelukkig toch niet helemaal voor niets geweest.”

“Als er iets is dat ik geleerd heb tijdens het maken van mijn podcast, is het dat er in het maken van een opera veel meer werk gaat zitten dan ik van tevoren had kunnen bedenken. Als publiek zien wij alleen het eindresultaat van een lang traject, maar de hoeveelheid denkwerk en aandacht voor detail die er in alle aspecten van zo’n productie gaat zitten, is verbluffend.”