Making a Point(e) of Diversity
Circa 200 jaar na de introductie van de traditionele balletschoen, arriveerde enkele jaren geleden de bruin gekleurde versie. Balletdansers van kleur hebben decennialang zelf hun spitzen moeten verven, kleuren en bewerken met veelal make-up of verf om deze overeen te kunnen laten komen met de tint van hun huid; een tijdrovend proces dat bekend is onder de naam ‘pancaking’. Dat er sinds kort – naast de traditioneel lichtroze kleur – ook balletschoenen in bruine tinten worden verkocht, is een signaal dat de witte balletwereld zich langzaamaan gaat schikken naar een representatie van de realiteit.
De zeer recente komst van bruine balletschoenen ontmaskert echter ook de hiërarchische verhoudingen binnen de wereld van het ballet. Dat het meest essentiële middel voor een ballerina eeuwenlang niet beschikbaar is geweest voor mensen van kleur, benadrukt de tekortkomingen op het gebied van inclusie en diversiteit binnen de balletwereld. Want ook al wordt dit niet nadrukkelijk uitgesproken, het gebrek geeft wel degelijk het impliciete signaal af dat er voor een danser van kleur lange tijd geen plek is geweest binnen de witte wereld van het ballet.
Kunstvorm van en voor de elite
Die hiërarchie en ongelijkheid binnen het ballet is terug te leiden tot de wortels van de kunstvorm. Ballet is ontstaan aan de Europese hoven en is als gevolg daarvan sinds zijn ontstaan een kunstvorm van en voor de elite geweest. Toen het klassiek ballet buiten deze hoven trad, ontwikkelde het zich langzaamaan tot een kunstvorm ter representatie van de nationale identiteit. Het ballet diende het beste van de mensheid te weerspiegelen en de dansers moesten dan ook een directe reflectie zijn van de originele bevolking; een witte Europese bevolking. De opkomst van het kolonialisme en imperialisme verminderde deze verheerlijking van nationale trots uiteraard niet, maar de samenstelling van de bevolking in Europa veranderde uiteraard wel. Toch werden de afstammelingen van de Afrikaanse diaspora* niet gerepresenteerd in het ballet, want zij waren uiteindelijk helemaal niet bedoeld om onderdeel te worden van een maatschappij of om te participeren in een samenleving – laat staan om gerepresenteerd te worden in de kunsten.
Vanuit deze origine is er binnen de wereld van het ballet dus niet expliciet ruimte voor verandering. Dat er in het ballet nog altijd een sterk gevoel voor traditie heerst, is tot op de dag van vandaag dan ook voelbaar; ook binnen Het Nationale Ballet zelf. Qua dansers is Het Nationale Ballet mogelijk altijd een divers gezelschap geweest, maar de eurocentrische normen en waarden hebben ook in de Nederlandse context en cultuur nog altijd hun onbewuste weerklank kunnen vinden. Het gegeven dat de bruine balletschoen uiteindelijk pas eeuwen later is geïntroduceerd en dansers van kleur nog altijd worden onder gerepresenteerd in de wereld van het ballet, is dus de erfenis van Europese voorouders. Het is niet onze creatie en het is ook zeker niet onze schuld, maar het is een nalatenschap waar we vandaag de dag nog steeds aan vasthouden. Het is dan ook vooral een ongewilde erfenis, die – hoe onbedoeld vandaag de dag dan ook – het systemisch racisme van wit privilege en de uitsluiting van ‘de ander’ onderstreept.
* De verspreiding van mensen uit Afrika over de hele wereld als gevolg van de slavenhandel, en in postkoloniale tijden, door emigratie en om economische en/of politieke redenen.
Een veranderende blik op een wereld vol diversiteit
Het ballet mag geen vaststaande kunstvorm zijn, maar dient juist te reflecteren op de bewegingen in de maatschappij. De bruine balletschoenen en de representatie van dansers van kleur op het toneel zijn een stap in de goede richting, maar elke vorm van verandering begint uiteindelijk bij zelfkritiek en het ontdoen van bepaalde conventies van hun vanzelfsprekendheid.
Als een representatie van de werkelijkheid de eigenlijke kern van de kunstvorm is, dan zal dit ook nageleefd moeten worden; niet alleen door de toevoeging van diversiteit op het toneel, maar door de volledige integratie van inclusie op ieder vlak van de balletwereld. Tot op de dag van vandaag horen dansers van kleur nog steeds dat ze misschien een andere dansvorm moeten overwegen en ballerina’s van kleur wordt nog vaak expliciet verteld dat ze uiteindelijk niet in het plaatje zullen passen, omdat ze rondingen zullen krijgen en hierdoor niet kunnen voldoen aan het (westerse) ideaal.
Het is misschien een uitdaging die vraagt om een verbrede blik op de wereld van het ballet; een ander perspectief waarin er voorbij de dominant westerse invalshoeken gedacht zal moeten worden. Maar ik geloof dat we op weg zijn naar een inclusieve wereld waarbinnen diversiteit en gelijkheid kunnen worden omarmd en we juist allemaal verschillende kleuren, tinten en lichaamsvormen zullen vinden op het representatieve toneel van het ballet.
Tekst: Naomi Teekens
Black Achievement Month
Stichting Black Achievement Month presenteert in de maand oktober de bijzondere bijdragen van personen met Afrikaanse roots aan de wereld en de Nederlandse samenleving in het bijzonder. Voor een aanzienlijk deel van hen is dit land een belangrijk brandpunt in hun ontwikkeling.
De Black Achievement Month vindt dit jaar voor de zesde keer plaats. Het is een erkenning van de vele kwaliteiten die er in de zwarte gemeenschap te vinden zijn. De rijkdom aan talenten en expertise rechtvaardigt dit initiatief en is tevens een ode aan diversiteit en nieuw burgerschap.