‘Na elke tegenslag herrees ze als een feniks uit de as’
Anna Tsygankova over de rol van Mata Hari
Eerste soliste Anna Tsygankova herinnert zich het creatieproces van Mata Hari, in 2015, begin 2016, als een van de meest vreugdevolle periodes in haar carrière bij Het Nationale Ballet. “We zaten met elkaar in een ‘creative high’. Het was fantastisch om mee te maken hoe de productie stap voor stap vorm kreeg.”
“Bij de totstandkoming van de laatste scène, waarin de jonge Margaretha Zelle (vertolkt door een leerling van de Nationale Balletacademie – red.) wapperend met een rode sjaal over het toneel rent, was iedereen in de repetitiestudio geëmotioneerd. Ik had, net als Ted, tranen in mijn ogen.”
De scène was, zegt Tsygankova, de culminatie van een – tussen alle andere balletproducties door – negen maanden durend, heel intiem en creatief repetitieproces. “Het was een geweldige tijd, waarin Ted ook volop ruimte liet voor onze eigen inzichten en bijdragen.”
Dat stimuleerde Tsygankova nog meer om zich uitgebreid in Margaretha Zelle, alias Mata Hari, te verdiepen. “Ik heb veel over haar gelezen, alles gedaan om het personage dat ik vertolkte te leren kennen. Er bestaat geen bewegend beeld van hoe ze danste, maar er zijn wel veel foto’s, waardoor ik me een indruk kon vormen van hoe ze eruitzag als ze optrad op het podium, maar ook in haar privéleven – met haar man en kinderen. Ook Ted voorzag ons steeds van informatie, bij elke repetitie vertelde hij wel weer iets nieuws. Het was vervolgens aan mij om de rol verder in te vullen, te kijken hoe ik het verhaal zou kunnen overbrengen.”
Zondebok
Tsygankova heeft enorme bewondering voor de kracht van Zelle. “Ze was een ongelooflijk sterke, dappere, innovatieve vrouw. Iemand die leefde volgens haar eigen regels en die na elke tegenslag weer als een feniks uit de as herrees, zichzelf als het ware steeds opnieuw uitvond. Tot haar laatste levensdagen hield ze het hoofd trots geheven, de blik vooruit. Als een ware danseres. Was ze inderdaad een spion? Dat is nooit bewezen. Zelf denk ik dat ze slachtoffer van de situatie was, dat de mannen die haar veroordeelden een zondebok zochten en haar daarvoor misbruikt hebben.”
Het is, zegt Tsygankova, voor haar ook niet belangrijk om te weten of Mata Hari wel of niet spioneerde. “De manier waarop ik haar verbeeld is niet gebaseerd op het feit dat ze mogelijk een spion is geweest, maar op haar vrouw-zijn. Of ze goede of slechte keuzes maakte in haar leven, is een vraag die je niet kunt beantwoorden. Hoeveel empathie je ook voor haar voelt, hoezeer je ook je best doet om in haar huid te kruipen, je kunt nooit écht invoelen wat ze – mede bepaald door de totaal andere tijd waarin zij leefde – heeft meegemaakt en doorstaan. Maar net als Mata Hari heb ook ik moeilijke tijden meegemaakt. Ik weet hoe het voelt om een gebroken hart te hebben maar ook hoe het is om extreem gelukkig te zijn, ik ben iemand die het leven leeft en weet hoe rijkgeschakeerd het is. Daarbij heb ik ook zelf meegemaakt hoe mensen die je eerst vertrouwde dingen in een totaal ander licht kunnen plaatsen, waardoor de wereld er opeens 180 graden anders uitziet. Al die ervaringen gebruik ik om mijn rol te kleuren.”
Moeder worden verandert alles
Nu, ruim vijf jaar na de première, zal ze dat wel op een andere manier doen dan tijdens de eerste voorstellingenreeks. “De belangrijkste factor daarbij is dat ik in de tussentijd moeder ben geworden. Moeder worden verandert alles, zeker ook de manier waarop je tegen de liefde aankijkt, waarop je liefde ervaart. Ik zal de scènes waarin belicht wordt dat Mata Hari haar beide kinderen is kwijtgeraakt, nu vanuit een heel ander gezichtspunt benaderen. En ook mijn idee over liefdesrelaties is nu anders dan voorheen. Het moederschap leert mij elke dag om mijn kracht, mijn kwaliteiten en emoties te richten op de positieve, opbouwende aspecten van het leven, in plaats van mij bezig te houden met dingen die mij afleiden of zelfs afbreken. Mijn zoon brengt zoveel vreugde in mijn leven, hij is nu het centrum van het universum, het is leven dat je zelf hebt voortgebracht, en dus is al dat relatiegedoe, alle pijn en hartzeer, niet zo belangrijk meer. Daardoor zal de omgang met mijn minnaars in de voorstelling, zeker naar het einde toe, ook anders zijn. Waar ik mij eerst voorstelde dat Mata Hari, staand voor het vuurpeloton, alle mannen in haar leven als het ware aan zich voorbij zag trekken, houd ik mij daar nu niet meer mee bezig. Ik wil haar nu graag portretteren als een vrouw die boven alles en iedereen staat die haar ooit pijn en onrecht heeft aangedaan, die alle aardse beslommeringen achter zich heeft gelaten en verlicht en gelouterd dit leven verlaat. Ik hoop ook echt dat zij zich zo heeft gevoeld.”
Dunne lijn tussen werkelijkheid en verbeelding
Bij de repetities in de afgelopen weken kwam de choreografie, zegt Tsygankova, vrijwel meteen terug, alsof de passen vijf jaar na haar laatste Mata Hari-optreden nog altijd opgeslagen liggen in haar onderbewuste.
Waar Tsygankova heel blij mee is, is dat ze nu ook zelf een nieuwe Mata Hari mag coachen: tweede soliste Salome Leverashvili. “Ik vind het fijn dat ik mijn ervaringen en gevoelens over Mata Hari nu als balletmeester mag doorgeven. Dat geeft ook voor mijzelf nog meer verdieping. Ik analyseer nu nog meer, nu ik mijn rol ook in woorden moet overbrengen. Ik leer weer meer, realiseer me tijdens de repetities met Salome nog meer hoe zelfs het kleinste detail een groot verschil kan maken. En hoe meer je je focust op het detail, op het verder uitdiepen van je rol, des te dichter je bij je personage komt en des te meer je van haar gaat houden. Je hoort de muziek van Mata Hari – voor mij fundamenteel in de beleving van mijn rol –, je kent de passen, en je wordt bijna als vanzelf in Margaretha’s wereld meegezogen. De lijn tussen werkelijkheid en verbeelding, tussen het personage dat ik speel en wie ik zelf ben, wordt daardoor heel dun. Sterker nog: het leven op en buiten het toneel valt niet meer te scheiden. Het is magisch om als danser mee te maken: hoezeer je één wordt met je rol, hoe je op het podium in twee uur tijd het leven van een ander – in dit geval Mata Hari – als het ware als jouw eigen leven kunt beleven.”
Tekst: Astrid van Leeuwen
In 2016 werd Anna Tsygankova voor haar vertolking van de rol van Mata Hari onderscheiden met de Zwaan voor 'Meest indrukwekkende dansprestatie'.