‘Nessun dorma’: van operapodium tot voetbalstadion

In zijn oorspronkelijke versie, namelijk in Puccini’s Turandot, wordt ‘Nessun dorma’ gezongen aan het begin van het derde bedrijf door Calaf, de ‘onbekende’ prins. Hij heeft Turandots drie raadsels met succes opgelost, en nu moet zij met hem trouwen. Hij geeft haar één uitweg: als zij voor zonsopgang zijn naam te weten komt, ontslaat hij haar van de verplichting. Zijn voorstel brengt heel Peking in rep en roer, want Turandot zet het volk in beweging om zijn naam te ontfutselen. Calaf weet dus zeker dat “niemand slaapt” wanneer hij aan de trappen van Turandots paleis zijn zelfvertrouwen bezingt: “Het geheim zit in mij verborgen, niemand zal mijn naam te weten komen. Als de zon weer opgaat, zal ik hem aan jouw lippen openbaren! En mijn kus zal de stilte doorbreken waardoor je de mijne wordt! … Met de dageraad zal ik overwinnen!…” De prachtige melodie en harmonieën van Puccini  onderbouwen het gevoel van zelfvertrouwen en overwinning, des te meer wanneer de tenor de uitdagende slotnoten – een lang aangehouden, hoge B en A – met kracht uitzingt. 

Overwinningshymne 

Zowel de georkestreerde melodie als de bijbehorende tekst maken van de aria dus een écht overwinningslied. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de aria wel eens gebruikt wordt in andere vormen waarin een gelijkaardig effect wordt beoogd. Denk bijvoorbeeld aan de serie Daredevil, waarin het seizoen werd afgesloten met het climactische beeld van een opgerold misdadigersnetwerk, met ‘Nessun dorma’ als dienstdoende achtergrondmuziek. Maar ook de Britse romantische komedie Bend it like Beckham (2002), waarin een meisje van Indiase afkomst de omstreden keuze maakt om deel te nemen aan een vrouwenvoetbalteam, gebruikt Puccini’s aria. Wanneer ze aan het einde van de film, na eerst dramatisch getackled te zijn geweest, de beslissende goal van de wedstrijd maakt, wordt de kijker niet alleen meegezogen in de vreugde van de overwinning dankzij het slowmotion beeld – ook Calafs ‘Vincerò’ draagt bij aan de kracht van het moment.  

‘Tijdens het WK voetbal in 1990 won ‘Nessun dorma’ aan blijvende populariteit.’ 

De voetbalfilm haalde niet onwaarschijnlijk inspiratie uit de voetbalgeschiedenis. In 1990, tijdens het wereldkampioenschap in Italië, kreeg ‘Nessun dorma’ immers een belangrijke rol. Luciano Pavarotti’s opname van de aria uit 1972 werd toen gebruikt als themalied voor de Britse televisieuitzendingen van het toernooi, en op de finale in Rome zong Pavarotti ‘Nessun dorma’ live, samen met de andere twee tenoren José Carreras en Plácido Domingo. De aria en deze editie van het wereldkampioenschap blijven voor eeuwig onlosmakelijk met elkaar verbonden – dat bewijst ook de voetbalpodcast van The Guardian journalist Lee Calvert, die niet toevallig ‘Nessun dorma’ heet. 

Lijflied van de sterren 

Stertenor Pavarotti bracht, door zijn uitvoeringen bij voetbalgelegenheden, de populariteit van ‘Nessun dorma’ naar een ander niveau. Als operaster bij uitstek gedurende de jaren ‘90 en ’00 was dit dé aria waarmee hij niet alleen klassieke concertpodia, maar ook populaire podia zoals Madison Square Garden optrad. In 1998 was hij zelfs gepland om de aria op te voeren in Radio City Hall te New York, ter gelegenheid van de 40ste editie van de Grammy’s. Wegens ziekte werd hij die avond vervangen, niet door een tenor, maar door Aretha Franklin. Op het verzamelalbum Jewels in The Crown: All-Star Duets with the Queen is haar soulful popversie van de aria nog steeds terug te vinden, en ook haar live performance op de Grammy’s gaat dankzij Youtube de geschiedenis in als “the moment Aretha invented Opera Soul” en “one of the greatest contributions to modern music” – aldus één van de duizenden comments.

‘De aria passeert regelmatig de revue bij talentenwedstrijden.’ 

Maar ook operasterren in wording zoeken heil in de overwinningsspirit van de aria. Zo passeert ‘Nessun dorma’ regelmatig de revue bij talentenwedstrijden. Ogenschijnlijke, mannelijke underdogs zoals de Britse telefoonverkoper Paul Potts en Nederlandse bakker Martin Hurkens wonnen respectievelijk Britain’s (2007) en Holland’s Got Talent (2010). De emotionele ondertoon van de aria en de context van onoverwinnelijk zelfvertrouwen maakte de performance van de schuchtere, doodgewone mannen een wervelend, overbekend succes. 

Wie wint? 

Puccini stierf voor hij zijn laatste opera Turandot kon afmaken. Op basis van zijn overgebleven notities maakte collega-componist Franco Alfano een einde voor Turandot waarin het welbekende thema van ‘Nessun dorma’ terugkeert in een extatische slotscène, wanneer prinses Turandot vrij abrupt omslaat en verliefd wordt op Prins Calaf. Hoe Puccini het einde had laten klinken, en hoe hij daar ‘Nessun dorma’ in verweven zou hebben, zullen we echter nooit weten. 

Turandot was van 2 t/m 30 december 2022 te zien bij De Nationale Opera.