O|A|E: één productie, drie opera ervaringen
Tekst: Laura Roling
Foto repetitie O|A|E: Robin Coops
Regisseur Robin Coops en Virtual Reality (VR)-regisseur Avinash Changa kunnen het niet genoeg benadrukken: ‘Wie denkt dat O | A | E een VR-opera wordt, heeft het mis. We maken een immersieve opera-ervaring waarin VR een van de middelen is die we inzetten. Die technologie is een puzzelstukje in dienst van een ervaring.’
Het artistieke team en de performers hebben er op het moment van dit interview net een eerste repetitieperiode opzitten bij de Reisopera in Enschede, waar O | A | E in 2022 in première zal gaan. Robin: “We hebben veel kunnen testen en uitproberen, en hebben nu goed in kaart wat we nog allemaal moeten doen voor we daadwerkelijk in première kunnen.” Avinash: “De repetitieperiode was ook heel zinvol voor de cast en de mensen waar we mee werken. Het was ook voor hen aanvankelijk nog een beetje onduidelijk wat we precies aan het maken zijn: ze wisten bijvoorbeeld dat er iets zou gaan gebeuren met VR, dat er gezongen zou worden, dat er gedanst zou worden en dat het publiek zelf door het decor zou kunnen bewegen. Maar hoe en waarom dat allemaal samenkomt, dat zat vooral nog in ons hoofd.
Persoonlijk
De reden om O | A | E te maken was niet om een zo complex mogelijke puzzel te leggen, maar om een verhaal te vertellen. Robin: “Het idee voor dit werk is zo’n drie jaar geleden ontstaan. Mijn relatie ging toen uit, en ik werd volledig opgeslokt door mijn eigen verdriet. Ik kon het niet loslaten, en kon ook geen enkel begrip opbrengen voor de manier waarop mijn ex erin stond: ze keek terug op een mooie periode, maar voor haar was het hoofdstuk afgerond. Ik luisterde destijds veel naar de opera Orphée et Eurydice van Gluck, en herkende mezelf heel sterk in Orphée, die tot het uiterste ging om zijn geliefde maar niet los te hoeven laten.”
Drie perspectieven
Gaandeweg begon Robin zich te realiseren dat er meer perspectieven zijn: “In het traditionele verhaal, en ook Glucks opera, staat de ervaring van Orphée centraal en blijft het perspectief van Eurydice onverteld. Zou het niet zo kunnen zijn dat Eurydice, net als mijn ex, de relatie wel degelijk kan loslaten en aan een nieuw hoofdstuk van haar leven is begonnen?”
Verder nadenkend over de opera van Gluck, persoonlijke ervaringen en liefde in de 21ste eeuw, kwam Robin op een derde perspectief. “In de opera van Gluck zit ook het personage L’Amour, de personificatie van de liefde. Van oudsher was de taak van de liefde duidelijk: twee mensen aan elkaar koppelen, klaar. Maar in een wereld van dating-apps en nieuwe relatievormen is dat niet zo makkelijk. Dating-apps zijn er bijvoorbeeld niet voor gemaakt om de ware te vinden, voor zover die al bestaat, maar om je zolang mogelijk aan het swipen en scrollen te houden, steeds op zoek naar een nog betere match.” Zo ontstond het idee om een productie te creëren die drie aparte ervaringen biedt: het perspectief van Orphée, dat van Eurydice, en dat van L’Amour. Bezoekers kopen een kaartje voor één van deze ervaringen, niet voor alledrie. Vandaar ook de titel, met de harde scheidslijnen ertussen: O | A | E.
Immersief
Virtual Reality is aanwezig in de productie, maar zeker niet alomtegenwoordig. De L’Amour-ervaring speelt zich volledig af in VR, de Orphée-ervaring ten dele en de Eurydice-ervaring helemaal niet. Om te onderzoeken waar en hoe de VR-technologie binnen het project zou passen, zocht Robin al in een vroeg stadium contact met Avinash Changa, die met zijn bedrijf WeMakeVR een pionier is op het gebied van VR. Avinash: “Voor mij is het van cruciaal belang dat het gebruik van VR werkelijk zinvol is en in dienst staat van een grote geheel. Het moet niet zomaar een kunstje zijn. Daarom ben ik samen met Robin uit gaan dokteren wanneer VR in O | A | E nodig is en op welke manier.”
Wie weleens een VR-bril op gehad heeft, associeert de technologie wellicht met de mogelijkheid om alle richtingen uit om zich heen te kunnen kijken. “Dat is 360º-video, en dat is een vrij passieve toepassing van VR. Wat wij gaan doen met VR is zorgen dat je als bezoeker Orphée en L’Amour daadwerkelijk belichaamt. Handbewegingen worden vertaald naar de virtuele wereld, waardoor je als toeschouwer juist een actieve rol krijgt. En die actieve rol verhoogt de betrokkenheid en verdiept de ervaring.”
Ervaring en immersie, ofwel onderdompeling, zijn sleutelwoorden bij O | A | E. Avinash: “Bij een traditionele voorstelling komt het publiek naar een theater, neemt plaats in de zaal en ziet wat er op het podium gebeurt. Wij plaatsen het publiek midden in de theatrale wereld, in een actieve houding.” Daarvoor is VR een handig middel, maar zeker niet het enige: “Aan het perspectief van Eurydice komt geen VR-bril te pas. We zorgen bij die ervaring onder meer met koptelefoons voor een ervaring die onder de huid kruipt.”
“Bij een traditionele voorstelling komt het publiek naar een theater, neemt plaats in de zaal en ziet wat er op het podium gebeurt. Wij plaatsen het publiek midden in de theatrale wereld, in een actieve houding”
Eén ruimte, verschillende werelden
Om het geheel nog complexer – of ingenieuzer – te maken, worden de Orphée- en Eurydice-ervaringen tegelijkertijd in real time uitgevoerd in één en hetzelfde decor van ontwerper Maze de Boer: een woning, of het skelet daarvan, met drie aaneengeschakelde vertrekken. Robin: “De ene ervaring begint aan de ene kant, de andere aan de andere. Onderweg kruisen de twee ervaringen elkaar in het middelste vertrek. Ondanks de gedeelde ruimte, is wezenlijk contact hier onmogelijk. Hoe we dat aanpakken, houd ik nog even een verrassing.”
Dat contact onmogelijk is, blijkt overigens niet alleen uit de manier waarop dezelfde ruimte gedeeld wordt, maar ook uit de taal die de performers spreken. Robin: “De rol van de dichter -zanger Orphée wordt vertolkt door tenor Lucas van Lierop. Zijn taal is die van zang en muziek. Componist Zbigniew Wolny put voor de compositie herkenbaar uit de opera van Gluck, maar geeft er ook zijn eigen draai aan door het gebruik van elektronica en door Lucas zelf gitaar te laten spelen. De rol van Eurydice wordt daarentegen vertolkt door een danseres, die communiceert door middel van beweging, een taal waarvoor Orphée letterlijk doof is. L’Amour is ook in de ervaringen van Orphée en Eurydice aanwezig, vertolkt door een actrice, die fungeert als een soort go-between tussen beide partijen.”
Kleinschalig
Anders dan in een theaterzaal, bedraagt het publiek slechts een handjevol mensen per keer. Robin: “Dat hangt er wel net vanaf hoe je het bekijkt. In vergelijking met een theaterzaal vergelijkt met andere immersieve ervaringen, die vaak één-op één zijn, hebben we juist een relatief grote capaciteit.” Ook op de toekomst zijn de makers voorbereid. Robin: “We hopen natuurlijk dat de productie nog vaker geprogrammeerd zal worden, ook internationaal. Dat hebben we tijdens het gehele maakproces ook in ons achterhoofd gehouden. Zo is het decor bijvoorbeeld schaalbaar en hebben we er zelfs over nagedacht hoe we het zo compact mogelijk zouden kunnen vervoeren.”
Ook zijn er online mogelijkheden om meer publiek te bereiken. Avinash: “De L’Amour-ervaring speelt zich volledig af in VR. De liefde, die niet meer weet op welke manier diens taak naar behoren uit te voeren, roept je hulp in. Door het maken van keuzes word je op een interactieve manier uitgenodigd je eigen verhouding tot liefde en relaties te ontdekken. Het mooie is dat iedereen met een VR-bril toegang kan krijgen tot deze ervaring, waar ook ter wereld.” Een andere droom is er ook nog. Robin: “We zijn er ook al over aan het nadenken hoe we deze productie filmisch zouden kunnen vertalen.
Robin Coops
Robin Coops is een multidisciplinair maker van immersieve, muziekgedreven projecten. Hij werkt op het snijvlak van theater, film en muziek. Voor ieder verhaal zoekt hij de juiste middelen om het te vertellen.
Avinash Changa
Avinash Changa is oprichter en CEO van WeMakeVR, een bedrijf gespecialiseerd in het creëren van innovatieve VR-toepassingen en -ervaringen
TALENTONTWIKKELING
De Nationale Opera, de Nederlandse Reisopera en Opera Zuid hebben de krachten gebundeld op het gebied van talentontwikkeling. Het tastbare resultaat van deze samenwerking is een jaarlijkse coproductie, die door het hele land uitgevoerd wordt. Na de première in Enschede zal O | A | E op 5, 6 en 7 maart in het kader van het Opera Forward Festival (OFF) in Amsterdam te beleven zijn. Bezoekers kopen een kaartje voor de Orphée-ervaring óf de Eurydice-ervaring. De L’Amour-ervaring kan op de speeldata gratis worden beleefd in het theater.
O|A|E is te zien vanaf 5 maart 2022. Kijk hier voor meer informatie.
Dit artikel verscheen eerder in Odeon nummer 125, februari 2022