PARADE: de kracht van massale beweging
Tekst: Jasmijn van Wijnen
Twee maanden voor het Opera Forward Festival 2020 sprak ik met Gregory Caers (regisseur) en Frieda Gustavs (componist). Ze vertegenwoordigen het artistieke team van PARADE. Caers zal bijgestaan worden door regisseurs Stephen Liebman en Koen van Etten. Naast Frieda Gustavs zijn ook Neo Muyanga en Rick van Veldhuizen verantwoordelijk voor de muzikale compositie. We laten ons licht schijnen op twee van de vele artistieke stemmen die samen het grenzeloze project PARADE zullen verwezenlijken.
REGISSEUR GREGORY CAERS
Gregory Caers studeerde 23 jaar geleden af als acteur in Gent, na een tijd in het ensemble van NTGent besloot hij zelf te willen maken en niet meer afhankelijk te zijn van “mensen die zeggen wat er gespeeld gaat worden en wie jij dan moet spelen.” Zijn werk bij Kopergietery, een Gents jeugdgezelschap met een sterk internationale insteek, dwong hem om na te denken over een theatertaal die niet afhankelijk was van woorden. Het resultaat is een vorm die het midden houdt tussen dans en theater. “Ik probeer altijd een energie op het podium te ontwikkelen, die onder de huid van het publiek kruipt en iets teweegbrengt in die zaal, op dat moment en op de grootst mogelijke manier.”
COMPONIST FRIEDA GUSTAVS
Frieda Gustavs zit in het examenjaar van het Amsterdamse conservatorium, studierichting compositie. Ze componeert vocale muziek, waaronder koormuziek en muziektheater, en elektronische muziek. “Ik schrijf muziek die altijd een vocale component heeft. Ik ben zelf zangeres en de stem is mijn toegang tot de muziek,” vertelt Gustavs. “Inspiratie haal ik daarvoor uit de Renaissance of zelfs daarvoor. En uit hedendaagse muziek, eigenlijk uit alle hoeken en stijlen.” Haar combinatie van een klassieke compositieopleiding met jazz-zang was wegens de indeling van het conservatorium geen gemakkelijke. Maar net als Caers beweegt ook Gustavs zich nou eenmaal het liefst buiten de gebaande paden.
EERDER OP HET OPERA FORWARD FESTIVAL
Allebei werkten ze al eerder mee aan OFF. Gustavs componeerde twee jaar geleden de talentopera OX. Een productie die “alle kanten op ging, maar een gekke voorstelling werd waar ik uiteindelijk heel erg van hield”, zo vat ze samen. Een jaar later was ook WILD van Caers in de foyer van Nationale Opera & Ballet te beleven.
Op hun zoektocht naar andere manieren om opera te benaderen, kwam de organisatie van OFF bij Caers terecht. “Mijn benadering is allesbehalve klassiek. Ik ben ook niet klassiek geschoold, en al helemaal niet muzikaal. Vraag maar aan Frieda, ik kan nog geen drie noten lezen”, grapt hij. “Dat zou je mijn beperking kunnen noemen, maar ik probeer dat juist zoveel mogelijk als mijn kracht te zien. Het doel van mijn werk is een voorstelling maken die op een zo krachtig mogelijke manier het publiek beroert, zonder dat zij verwachtten dat er een voorstelling zou plaatsvinden.” WILD was zo’n onverwachte voorstelling, die tussen het publiek in de foyer ontstond. “Het hoogtepunt voor mij was het moment waarop een van de medewerkers naar twee performers toe stapte om te vragen of ze met ‘die onzin’ wilden ophouden, omdat er een voorstelling zou gaan beginnen. Die medewerker was toen meteen onderdeel van de voorstelling, want die was, zonder dat zij zich daarvan bewust was, dus al begonnen.” En het is precies die ongemakkelijkheid waar Caers zo van houdt. “Om de toeschouwer uit zijn comfortzone te halen, te destabiliseren en vervolgens na te laten denken. En dat is precies wat we met PARADE gaan doen.”
BEWEGING
“PARADE gaat over beweging,” legt Caers uit. “Over mensen die in beweging komen, en mensen die de beweging wel of niet volgen. Als een groep mensen in beweging komt, veroorzaakt dat altijd een vorm van parade.” De productie sluit aan bij een gevoel van ‘beweging’ dat vandaag de dag alomtegenwoordig is. “We leven in een tijd waarin je voelt dat er heel veel bewegingen tot stand komen. In alle mogelijke richtingen en vaak tegenover elkaar. PARADE gaat over het tot stand komen van dat soort bewegingen.” Caers geeft het sprekende voorbeeld van Greta Thunberg: “Die foto van dat meisje dat helemaal alleen in Zweden met haar bordje voor een muur zit. Als je nagaat wat zij teweeg heeft gebracht aan beweging in de hele wereld; mensen die de straat op zijn gegaan, scholieren die van school zijn weggebleven. Daar gaat PARADE over.” En natuurlijk is die beweging niet altijd alleen maar mooi. “Denk bijvoorbeeld aan populisme en extreemrechts dat alsmaar groeit. Ook dat zijn bewegingen.” PARADE neemt geen stelling, maar gaat over het mechanisme dat ervoor zorgt dat dit soort bewegingen, naar links of rechts, tot stand komen. “En hoe fantastisch, prachtig, mooi, maar ook gevaarlijk zo’n massa kan zijn als deze eenmaal in beweging is.”
DRIE COMPONISTEN
Die beweging wordt zowel op fysiek als muzikaal vlak aangewakkerd. “Wat mij in dit project, maar momenteel eigenlijk in muziek in het algemeen, interesseert, is de fysieke kant van zingen en geluid maken,” vertelt Gustavs. “Dan gaat het niet alleen om zang, om melodieën gebonden aan noten, maar ook om geluiden die een andere inspanning van het lichaam vragen.”
Gustavs neemt het eerste deel van de muzikale compositie voor haar rekening. Dat deel moet iedereen wakker schudden en prikkelen. Caers: “Wat Frieda met haar muziek doet is de kiem planten, van daaruit zal alles vertrekken. Vanuit nul, vanuit adem, vanaf het moment vóór de muziek zal het opbouwen naar het moment waarop men zich zal verenigen in Neo Muyanga’s deel.” De fysieke beleving van samen muziek maken, is wat Gustavs inspireert. “Dat niet het idee van de partituur heerst en de focus ligt op de eigen partij, maar dat het verder gaat en er een gevoel gecreëerd wordt van ‘met zijn allen aan het trillen zijn.’” Dat beweging en muziek onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn blijkt uit Gustavs drang om die koppeling bij voorbaat al te maken. “Ik moest mezelf echt tegenhouden om niet zelf al te veel parallelle bewegingen te bedenken. Dus het is spannend om te zien hoe het materiaal in het lijf gaat samenkomen.”
GIGANTISCHE RAVE
PARADE is een project waarin veel artistieke stemmen samenkomen. Naast Frieda Gustavs zijn ook Neo Muyanga en Rick van Veldhuizen verantwoordelijk voor de compositie. Caers: “De muziek van Muyanga staat voor de verbinding van mensen. Hij werkt vanuit zijn Zuid-Afrikaanse achtergrond, en vanuit wat zich daar allemaal aan beweging heeft afgespeeld in de afgelopen jaren.” Uiteindelijk zal PARADE in Rick van Veldhuizens deel uitmonden in een feest. “In de vorm van een soort gigantische rave, een bundeling van energie van een grote groep mensen die iets hebben meegemaakt met elkaar.”
300 STUDENTEN EN DRIE REPETITIES
Al vaker werkte Caers met grote groepen studenten, maar nooit waren het er zoveel als nu. Maar liefst 300 studenten van Nederlandse conservatoria en theaterscholen zullen deze grootse beweging samen met zo’n 800 bezoekers in gang zetten. “Ik heb er altijd van gehouden om met studenten te werken,” legt Caers uit, “omdat mijn ervaring is dat studenten heel gretig zijn. En dat vind ik een hele fijne instelling om vanuit te vertrekken, want ik zal nu eenmaal nooit met reserve werken. Ik kan niks ‘een beetje’.” Dit soort, haast megalomane projecten passen bij Caers als maker. “Je weet nooit helemaal waar je aan begint, je weet alleen dat het chaos gaat zijn. Maar ik functioneer daar heel goed in.” Hoe bereidt hij zich dan voor op zo’n grootschalig project? “Daar kan je je niet helemaal op voorbereiden. Het is georganiseerde chaos. Zeker omdat een groot deel van de voorstelling pas op de avond zelf kan ontstaan.” Ook in de compositie is een zekere openheid behouden. Gustavs: “Er zijn gecomponeerde maten, maar ook veel vrijere stukken waarvoor wel materiaal bestaat, maar waarin iedereen er zelf verantwoordelijk voor is om met dat materiaal bij te dragen aan de textuur van het geheel.” In slechts drie gezamenlijke repetities moet de puzzel vervolgens worden gelegd. Caers: “Het is een kamikaze-project, wat natuurlijk fantastisch is. Maar daarbij is het wel fijn te weten dat we een team hebben, dat we dit met z’n allen draaien.”
VOORUIT
Waarom deze parade tijdens een festival als OFF laten ontstaan? “Met name omdat je mensen in huis hebt, die er niet altijd zijn”, stelt Gustavs. “En dat is net de energie die je kunt gebruiken om iets teweeg te brengen wat zich daar anders misschien wel nooit zou kunnen afspelen. En OFF is van zichzelf al een feest, dus daar past PARADE perfect in.” En daarnaast sluit het mooi aan bij het thema van deze editie: Change and Astonishment. Caers: “Elke beweging is verandering, dus het hele principe van de voorstelling, van bewegen, van een parade die zich in gang zet, is onlosmakelijk verbonden met verandering, in welk opzicht dan ook. En de verbazing volgt dan automatisch. Als je een weg durft te bewandelen die je niet kent, zal je verwonderd raken.” Gustavs: “Het idee van verbijsterd in die massa staan, was vanaf het begin af aan al het doel van deze productie.” Als makers voor het Opera Forward Festival vraag ik Caers en Gustavs naar hun ideale toekomstbeeld voor opera. Dat Gustavs een beelddenker is wordt uit haar antwoord duidelijk: “Ik heb een heel concreet beeld voor me van een plein met in het midden een groot tapijt. Op dat tapijt vindt muziektheater plaats en iedereen die voorbijkomt en blijft staan maakt er deel van uit. De kleuren van het tapijt zijn ook erg belangrijk. Een beetje rood, en een beetje geel.” Kleurrijk en toegankelijk, vat ik samen. “Voor iedereen”, vult Caers aan, “want dat is het nu nog niet.” “En muzikaal ongelooflijk interessant natuurlijk,” oppert Gustavs. “Lawaaierig en toch subtiel, zodat het publiek gedwongen wordt zich te concentreren, stil te staan en echt te luisteren. Zoiets. In mijn hoofd ziet het erg goed uit.”
Door: Jasmijn van Wijnen
Dit artikel verscheen in het tijdschrift van De Nationale Opera Odeon.