Regisseur Andreas Homoki over Nabucco
Tekst: Laura Roling
In zijn nieuwe productie van Nabucco focust regisseur Andreas Homoki op de dynamiek van een familie in tijden van omwenteling. In deze achtergrond licht hij zijn interpretatie toe.
HET DRAMATISCHE ‘NU’
Verdi pakt het in Nabucco anders aan dan zijn voorgangers, belcanto-componisten als Bellini en Donizetti: hij brengt in zijn eerste succesopera een scherpe focus aan en voert de spanning van de handeling op. Andreas Homoki: “Verdi richt zich vooral op het wezenlijke, wat mij als regisseur weer helpt. Het creëren van geloofwaardigheid door veel achtergrondinformatie is voor hem bijvoorbeeld niet van belang. Hij houdt de achtergronden en de motivaties zelfs heel bewust en consequent onscherp. Informatie die niet van belang is voor de directe handeling, maar die iets vertelt over de voorgeschiedenis, wordt snel afgehandeld en soms zelfs op het belachelijke af ingekort, met als doel om zo snel mogelijk weer terug te keren naar het dramatische ‘nu’. Die gefocuste vertelstijl prikkelt mij als regisseur erg, maar vraagt ook veel van me. Ik word erdoor gedwongen een vorm te vinden die niet naturalistisch is, maar wel volledig uitgaat van de regels van het theater. De verschillende karakters worden als pionnen tegenover elkaar gesteld en dat moet direct een groot effect hebben.”
Er zijn echter ook de nodige aria’s in Verdi’s opera te vinden waarin één zanger aan het woord is; in die zijn lijkt de structuur van Verdi’s opera nog op die van zijn belcanto-voorgangers. Homoki: “Voor Verdi is de vorm van zijn voorgangers een beginpunt. Hij concentreert zich sterk op de karakters en gaat – met name in Nabucco – behoorlijk rücksichtslos in tegen de conventies en verwachtingen. Een paar critici beschimpten hem daarvoor als ruw en onbehouwen. Aan de andere kant wist Verdi natuurlijk ook precies dat hij voor succes aan bepaalde virtuositeitseisen moest voldoen en dat hij aria’s vol effect moest schrijven.”
Scènefoto © Martin Walz
FAMILIEGESCHIEDENIS IN TIJDEN VAN OMWENTELING
Voor regisseur Homoki is Nabucco in eerste instantie een familiedrama: “Nabucco vertelt een familiegeschiedenis, namelijk die van Nabucco en zijn twee dochters. Als heerser over het Babylonische Rijk heeft hij een periode als invloedrijk machthebber gekend. Maar nu wankelt zijn systeem; zijn krachten slinken, en tegenover het polytheïstische systeem van de Babyloniërs komt nu een nieuw, utopisch systeem te staan, namelijk het monotheïsme van de Joden."
"Het persoonlijke familieconflict speelt zich dus af tegen de achtergrond van een grote omwenteling. Een nieuwe tijd breekt aan, die uiteindelijk de ondergang van Babylon zal betekenen. Abigaille, de vermeende oudste dochter van Nabucco, tracht vertwijfeld het oude systeem te redden door haar vader van de troon te stoten en zelf de macht over te nemen. Fenena, de andere dochter, voelt het veranderende tijdsgewricht aan en ‘loopt over’ naar de andere kant. Aan het verdringen van het oude door het nieuwe gaat deze familie uiteindelijk stuk. Abigaille is de verliezer omdat ze de ondergang van het oude systeem niet kan tegenhouden. Zoals vaker in opera’s van Verdi zien we ook in Nabucco hoe een familie door politieke verwikkelingen verscheurd kan raken.”
Nabucco (George Petean) en Abigaille (Anna Pirozzi) © Martin Walz
ABIGAILLE EN FENENA
Abigaille steelt in Nabucco zowel in dramatisch als vocaal opzicht de show. Homoki: “Bij het uitwerken van de scènes viel me steeds weer op hoezeer Abigaille in het centrum van het stuk staat. Nabucco vertelt in feite de tragische geschiedenis van Abigaille, en dat willen mijn team en ik ook overbrengen. Wat ik aan Verdi zo bewonder, is de empathie die hij voor elk van zijn karakters op weet te brengen. Hij neemt geen stelling vóór of tegen Abigaille. Hij karakteriseert Abigaille ook niet slechts als ‘machtshongerige furie’, zoals ze vaak ten onrechte wel gezien wordt. Abigaille heeft ook een heel zachte kant. Die horen we in haar eerste aria, wanneer blijkt dat ze verliefd is op dezelfde man als haar zus.”
Voor Homoki’s begrip van het karakter van Abigaille is het minder van belang dat Abigaille niet de biologische dochter van Nabucco is, maar blijkt af te stammen van slaven: “Het onderscheid tussen Fenena als echte en Abigaille als onechte dochter van Nabucco doet er voor mij niet echt toe. Het is maar een klein stukje informatie, dat Verdi aan het begin van de tweede akte terloops inbrengt. Het gegeven verdwijnt haast meteen weer naar de achtergrond, verdrongen door de grote dramatische gebeurtenissen die wat mij betreft de écht spannende momenten van het stuk zijn. Uiteindelijk gaat het er voor mij om dat de ene dochter niet accepteert dat de tijden veranderen terwijl de andere dochter precies begrijpt in welke richting de wereld verandert.”
Scènefoto © Martin Walz
POLITIEK EN MACHT
Voor Homoki is Nabucco niet zozeer een studie naar de aard van de macht, zoals bijvoorbeeld Verdi’s latere opera Macbeth dat wel veel sterker is: “In Nabucco heeft men simpelweg de macht, of niet. Dit wordt in deze enscenering door de koningskroon gesymboliseerd.” De macht op zichzelf wordt niet geproblematiseerd.
Veeleer draait Nabucco voor Homoki om het spanningsveld tussen een oude en een nieuwe wereldorde, en hoe dat binnen een familie wordt uitgespeeld: “Zonder de focus op het familieconflict zou het erg moeilijk zijn om de motivatie van de personages goed over te brengen. Dat geldt vooral voor de monumentale koorscènes, waar het contrast tussen het oude en het nieuwe op zo’n grote schaal wordt opgeroepen.”
Andreas Homoki en zijn decor- en kostuumontwerper Wolfgang Gussmann zochten voor hun productie een esthetiek die de scherpe tegenstellingen tussen de twee wereldordes goed visueel zou karakteriseren. Ze kwamen uit bij de periode waarin Verdi zijn Nabucco schreef en kozen ervoor het koor nu eens als aristocratie (wanneer ze de Babyloniërs zingen) en dan weer als burgerij (wanneer ze de Joden vertolken) aan te kleden.
Homoki: “De tegenstelling tussen een oude en een nieuwe orde vormt, zoals gezegd, de achtergrond voor de persoonlijke conflicten in dit stuk. Het was voor ons belangrijk om dit contrast ook esthetisch sterk naar voren te brengen. Zo kwam ik samen met Wolfgang Gussmann op het idee om de tegenstelling tussen de burgerij en de aristocratie – die als representanten van de Oostenrijkse overheersing werden ervaren – in de tijd van Giuseppe Verdi te laten zien. Het ging ons bij die keuze echter niet om historisch realisme of een concrete historische setting, maar om het creëren van een in het oog springende, scherpe tegenstelling. De spanning tussen de zich in ere herstellende aristocratie en de weerstand die gevoeld werd onder burgers is een overheersend thema in het Europa van de vroege 19de eeuw. In onze enscenering tonen we dit conflict als een soort parabel over voortgang.”
Scènefoto © Martin Walz
GEESTELIJKE LEIDERS
Een grote rol in de opera is weggelegd voor Zaccaria, de geestelijke aanvoerder van de Joden. Homoki: “Zaccaria en de opperpriester van Baäl zijn voor mij slechts representanten van de twee verschillende wereldordes. De opperpriester van Baäl heeft relatief veel minder te zingen, omdat hij het mondstuk van de reactionaire partij is: hij hoeft zijn wereldorde niet uit te roepen omdat die vooralsnog de heersende is. Zaccaria vertegenwoordigt daartegenover de kant die voor Verdi aanzienlijk sympathieker was, namelijk die van een nieuwe toekomst. Zaccaria formuleert deze nieuwe wereldorde en bespoedigt deze door op het volk in te spreken. Dat was voor Verdi reden genoeg voor een grotere, uitvoeriger partij. Ook in de enscenering voorzien mijn team en ik het karakter van Zaccaria van meer empathie.”
Deze bijdrage is afkomstig uit het programmaboek bij de voorstelling Nabucco. Daarin lees je alles over de productie, de muziek, de componist en de historische context van de opera. Ook bevat het programmaboek een volledige uitgave van het libretto van de opera. Het programmaboek is voor €10 te koop bij de voorstellingen en online.