Van Donizetti tot The Crown: Waarom we fictie over koningshuizen verslinden

• Van 18 april tot en met 6 mei 2024 is in Nationale Opera & Ballet na Anna Bolena en Maria Stuarda, het derde en laatste deel te zien van de Tudor-trilogie: Roberto Devereux

Tekst: Eline Hadermann



10 mei 2022 was Donizetti’s Anna Bolena te zien op het podium van De Nationale Opera. De opera over de tweede echtgenote van Hendrik VIII markeert het begin van een koninginnen-trilogie die met Maria Stuarda en Roberto Devereux ook respectievelijk Mary, Queen of Scots en Elizabeth I centraal stelt. Donizetti’s fascinatie met de ‘Tudor queens’ mag dan enigszins opmerkelijk zijn, in feite wijkt zijn keuze voor deze vorstelijke verhaalstof niet veel af van de hedendaagse, populaire obsessie met koningshuizen in Netflix-series, (historische) romans en speelfilms over koninklijke families uit verleden en heden.



Waarom zijn lezers, kijkers en toeschouwers zo gefascineerd door fictie over koningshuizen, reikend van de vijftiende/zestiende-eeuwse Tudor dynastie tot de huidige, ogenschijnlijk eeuwig regerende Elizabeth II? Volgens de literatuurwetenschap is het antwoord simpel: we houden ervan een exclusief, hoewel fictief binnenkijkje in de privésferen én persoonlijke gevoelswerelden van koninklijke figuren te krijgen.

Een fictieve trilogie over koninginnen creëren: scenarioschrijver Peter Morgan kwam met een soortgelijk idee. Niet de Tudors, maar wel de Windsors waren zijn inspiratiebron, met koningin Elizabeth II als spilfiguur. Sinds de release van het eerste seizoen van The Crown is Morgans serie misschien wel de meest succesvolle fictiereeks over een koningshuis tot nu toe. Naast heel wat Golden Globes-overwinningen en -nominaties, staat de serie steevast in Netflix’ top vijf van best bekeken series, en leeft de verhaalstof enorm op sociale media. Vooral het vierde seizoen, waarin de beruchte afbrokkeling van het huwelijk van Prince Charles en Lady Diana een belangrijke verhaallijn is, werd lustig becommentarieerd en gedeeld op Instagram, Twitter en Tik Tok. 

De dramatisering van het woelige liefdesleven van deze koninklijke figuren berustte in The Crown op een afwisseling van historische accuraatheid en artistieke vrijheid. Zo werd het eerste dubbelinterview van Charles en Diana op televisie als verloofd koppel exact gereconstrueerd, waarin Charles de vraag of ze verliefd zijn bijna stoïcijns beantwoordt met: “Whatever ‘in love’ means”. Daarnaast bevatte de serie scènes waarin de vertoning van Diana’s eetstoornis weinig aan de verbeelding overliet, en werd de vrijheid genomen om vorm te geven aan echtelijke ruzies tussen Diana en Charles. In zulke discussies verklapt een gefrustreerde Charles dat hij “’s morgens, ’s middags én ’s avonds” zijn eerste en geheime échte liefde, Camilla Parker-Bowles liefheeft, en dat Diana bij klachten over hun huwelijk maar moet aankloppen “bij de mensen die het huwelijk geregeld hebben”. Zulke dramatische verhaalelementen zetten ons op het puntje van onze stoel, des te meer omdat we heftige dialogen meekrijgen die historisch gezien in de ontoegankelijke privésfeer van de royals hebben plaatsgevonden.

'Zulke dramatische verhaalelementen zetten ons op het puntje van onze stoel'

Dergelijke onthullende dialogen behoren natuurlijk tot de fictieve inbeelding van de makers, en dat wilde Oliver Dowden, de Britse ‘Secretary of Culture’, maar liever benadrukt zien. In de vrees dat de generatie, die dit historische, gedoemde huwelijk niet zelf heeft meegemaakt, deze fictieve interpretatie zou aannemen voor werkelijkheid, vroeg hij Netflix, kort na de release van seizoen vier, om een expliciete waarschuwing waarin staat dat de serie fictief is aan de afleveringen toe te voegen. Ook Charles Spencer, Diana’s broer, schaarde zich achter dit verzoek. Maar Netflix bond niet in: “We hebben The Crown altijd gepresenteerd als een drama, en we hebben er vertrouwen in dat onze kijkers begrijpen dat dit een fictief werk is, gebaseerd op historische gebeurtenissen. We hebben daarom geen plannen om zo’n disclaimer toe te voegen, en we zien ook niet in waarom dat zou moeten”, klonk het bij het streaming platform. 

What it’s like

Dat Netflix ervan uitgaat dat zijn kijkers de fictionaliteit van de serie kunnen doorzien, is niet alleen een kwestie van vertrouwen. De onbuigzaamheid van het bedrijf legt namelijk ook een basiskenmerk van narrativiteit bloot – een kenmerk dat meteen de grote populariteit van koninklijke fictie kan verklaren. Zo legt literatuurwetenschapper David Herman uit dat een (fictief) verhaal meer is dan de representatie van gebeurtenissen in een gestructureerde volgorde. Volgens hem heeft een verhaal, naast een typische ‘storytelling context’ – zoals een streaming platform – ook een ‘what it’s like’-waarde nodig: een verhaal moet uitdrukken hoe het is voor een personage om deze gebeurtenissen mee te maken. Het oproepen van een fictioneel bewustzijn is volgens Herman dan ook een cruciaal kenmerk van verhalen, die zo de impact van gebeurtenissen op de gedachtegang en gevoelswereld van personages kunnen weergeven. Op die manier maakt een (fictief) verhaal het de lezer, kijker of toeschouwer mogelijk om de emoties en gedachten van personages in te schatten, en geeft het een exclusieve kijk in hun binnenwereld.

‘Wat in de geschiedschrijving ongrijpbaar blijft voor ons, is wat zich afspeelde in de privé-kamers van deze figuren’

Net die ‘what it’s like’-waarde van verhalen zoeken romanlezers, filmkijkers en Netflix-bingewatchers op bij het verslinden van historische fictie over koningshuizen. Dankzij wetenschappelijke studies en op onderzoek gebaseerde documentaires zijn we goed op de hoogte van de levensverhalen van deze historische figuren. We weten heel goed dat Anne Boleyn zonder schroom werd ingeruild voor haar eerste dame, Jane Seymour, net zoals het ons bekend is dat Prince Charles en Diana verwikkeld zaten in een driehoeksverhouding met Camilla Parker-Bowles. Maar wat in de geschiedschrijving ongrijpbaar blijft voor ons, is wat zich afspeelde in de privé-kamers van deze figuren, die zowel door hun koninklijke status als de tijdsperiode op een verre afstand van ons staan. Hoe reageerde Diana toen ze voor het eerst hoorde van de verboden liefde die Charles nog steeds voor Camilla koesterde? Bleef Anne Boleyn ijzig kalm toen ze hoorde dat ze voor de rechtbank werd gesleept en de doodstraf boven haar hoofd hing, of huilde ze tranen met tuiten? Die menselijke emoties en gedachten voegen we maar al te graag toe aan onze historische wetenschap over koninklijke figuren, om zowel hun als onze wereld begrijpelijk te maken – een rol die, volgens Herman, bij uitstek toebehoort aan fictie.

Opera-aria’s: een exclusieve blik van binnen

Als fictief genre vervult opera deze rol misschien nog meer dan een Netflix-serie. In een opera krijgen de gevoelswerelden en gedachtegangen van personages immers expliciete aandacht: in aria’s, een substantieel element van het genre, kunnen personages hun ongebreidelde emoties en de toelichting daarop, hun letterlijke gedachtestromen en hun commentaren op gebeurtenissen kwijt. Regisseur Jetske Mijnssen, die Donizetti’s Tudor-trilogie regisseert bij De Nationale Opera, erkent deze kracht van het operagenre: haar regiestijl wordt gekenmerkt door een psychologische benadering van de personages. Ze wil dan ook – zoals ze in de Volkskrant zelf aangaf – “geen maatschappelijk statement maken”, maar wel het innerlijke leven van personages weergeven.

'In een opera krijgen de gevoelswerelden en gedachtegangen van personages immers expliciete aandacht'

De bekende waanzinscène uit Anna Bolena, waarin de eerste ‘Tudor queen’ van de trilogie visioenen krijgt over haar – weldra eindigende – leven, leent zich perfect voor zo’n psychologisch onderzoek. Nadat ze haar dag van executie verwart met haar huwelijksdag, is het niet Hendrik VIII die in haar droombeeld verschijnt, maar haar ex-verloofde Percy. In de daaropvolgende aria ‘Al dolce guidami’ mijmert Anne over haar jonge jaren, waarin ze zorgeloos verliefd was op Percy, en snakt ze openlijk naar nog “één enkele dag van liefde”. De aria onthult iets wezenlijks over Annes binnenwereld: niet dat ze al die tijd heimelijk verliefd was op Percy, of dat ze tòch schuldig is aan overspel, maar wel dat Anne al die tijd werd gedreven door liefde. Net zoals The Crown ons de kans gaf binnen te kijken bij Charles en Diana en hun historische, maar dramatische levensverhalen grijpbaar maakte, laat Anna Bolena ons toe om Annes diepste gedachten te ontdekken – iets wat ons min of meer geruststelt wanneer we denken aan het gruwelijke lot dat haar te wachten staat. Maar, disclaimer: het is en blijft fictie, natuurlijk.