Hard werken en een beetje geluk
Interview met tweede solist Timothy van Poucke en zijn even getalenteerde broer en zus
Muziekfamilies komen vaker voor. Dansfamilies ook. Maar een gezin met uitblinkers in muziek én dans, dat is vrij uniek. Pianist Nicolas van Poucke, celliste Ella van Poucke en tweede solist van Het Nationale Ballet Timothy van Poucke gelden alle drie als uitzonderlijke talenten – al praten ze daar zelf behoorlijk onderkoeld over. “Het succes komt je niet aanwaaien. Het is gewoon heel hard werken.”
Tekst: Astrid van Leeuwen
Door de woonkamer liggen vellen bladmuziek verspreid. Niets bijzonders, in het huis van een musicus. Alleen: de pagina’s met notenbalken zijn nu de achterkant van het papier. Op de ‘voorkant’ heeft Clara, de net vier jaar geworden dochter van pianist Nicolas van Poucke, tientallen kleurrijke krastekeningen gemaakt. Maar tekenen is niet haar enige hobby. Net als haar moeder – Concertgebouworkest-violiste Joanna Westers – speelt Clara viool. Vader Nicolas (28) spreekt droogjes, bijna nonchalant, over een eventuele toekomst in de muziek voor zijn dochter. “Ik heb daar helemaal nog geen ideeën over. Het ligt aan haar. Zij vond het leuk om te gaan spelen en ik merk wel of ze daar iets mee wil. Ik weet wel: áls je er iets mee wilt, moet je studeren. Zelf was ik daar absoluut geen fan van, het is mijn moeder die mij daarin steeds begeleid heeft. Of ik dat zelf als ouder ook kan opbrengen, hmm, ik weet het niet. Ik ben wat dat betreft misschien toch wat lakser.”
Broer Timothy (24) valt hem in de rede: “Het is gewoon ‘one step at a time’. Maar ik geloof niet dat je, wanneer je merkt dat Clara of Daniel (Nicolas’ driejarige zoon – red.) iets écht leuk vinden, daarin passief gaat zijn.”
Zus Ella (27): “Ze hebben, net als wij dat vroeger hadden, ook het geluk dat ze als vanzelf al heel veel meekrijgen. Ze snappen het wanneer pappa moet studeren of een concert heeft.”
Nicolas: “Ja, dat is wel een voordeel: ik kan hen meenemen naar repetities, zodat ze het zelf allemaal van dichtbij kunnen aanschouwen. Ik ging vroeger ook weleens met mijn vader mee, dan zat ik naast hem in het orkest. Dat zijn herinneringen die ik koester. Dus wellicht hebben Clara of Daniel er iets aan om mij aan het werk te zien. Misschien denken ze wel: ‘O, dat gaan we dus mooi niet doen!’”
Of misschien wordt een van hen wel balletdanser. Ze hebben oom Timothy al aan het werk gezien in Notenkraker & Muizenkoning. Nicolas: Ze vonden het helemaal ge-wel-dig! Ze hebben het er nog steeds over en als ze bij mijn ouders zijn, willen ze altijd filmpjes van Tim kijken.” Ella, lachend: “Tim checkt ook al regelmatig Clara’s voetjes, of die wel geschikt zijn voor ballet.”
‘Een hoge E-snaar klinkt heel lelijk als je klein bent’
Ella van Poucke
Niet gepusht, wel gestimuleerd
Dans en muziek waren beide als vanzelfsprekend aanwezig in het gezin van trompettist Cyrille van Poucke en altvioliste Mercedes Leon. Ella: “Ik denk dat we allemaal een jaar of vijf, zes waren toen we begonnen met een instrument. Ook ons jongste zusje Anna (die nu aan de Universiteit van Amsterdam Politics, Psychology, Law and Economics studeert – red.), zij speelde een tijd altviool, en Timothy, die achtereenvolgens klarinet en piano en later ook gitaar speelde. Zelf ben ik begonnen met viool. Maar ik vond dat niks, heel oncomfortabel, de hele tijd zo’n ding onder je kin geklemd, en bovendien: een hoge E-snaar klinkt echt heel lelijk als je klein bent. Dus vroeg mijn moeder: ‘O, wil je dan misschien cello spelen?’.”
Nicolas: “We werden zeker niet gepusht, wel gestimuleerd. Op een dag had mijn vader bij de kringloopwinkel een piano op de kop getikt en toen ben ik op pianoles gegaan. Ik speelde al gauw maar wat graag als er bezoek kwam, maar zoals gezegd: studeren vond ik nogal irritant in die tijd.”
Ella: “Ik was wat dat betreft een raar, braaf kind. Ik speelde ook wel buiten hoor, maar niet voordat ik een kookwekker had aangezet en keurig een half uur had gespeeld. Elke dag! Ik vond het gewoon leuk, maar dacht als tienjarige ook: o, als ik dit maar lang genoeg blijf doen, word ik vast heel goed. Diezelfde drive had jij, Timothy, ook. Toen je bedacht dat je, naast je opleiding aan de Nationale Balletacademie, gitaar wilde spelen, ging je er ook voor en was je elke dag op je kamer in de weer met tutorials.”
Timothy, schertsend: “Maar van mijn klarinet- en pianospel is weinig overgebleven.” Nicolas en Ella in koor: “Dat is niet waar.” Timothy: “In elk geval niet zoveel als ik zou willen.”
Kabaal
Naast hun muzieklessen hebben Nicolas en Ella ook beiden lang op ballet gezeten. Nicolas: “Ik werd zelfs aangenomen op de dansafdeling van Codarts. Maar toen moest ik van mijn pianodocent kiezen: ‘Piano of ballet, klaar!’”
Ella: “Ik heb bijna tien jaar op ballet gezeten en was er echt dol op. Maar mijn fysiek, en vooral mijn benen waren absoluut niet geschikt voor ballet. Ik heb een paar audities gedaan, maar werd nergens toegelaten. Tim ging, als jong kind, af en toe met mij mee naar balletles. Als vierjarige ‘leeuw’ heeft hij zelfs meegedaan aan een van mijn voorstellingen.”
Timothy: “Daarna ben ik weer een tijdje gestopt. Totdat Nicolas met Kerst Michael Jacksons dvd Bad kreeg. Ik viel als een blok voor MJ’s videoclips. Die bewegingen, de manier waarop je hem in een hoek van 45 graden voorover ziet gaan, als kind vond ik dat zó cool.”
Nog zonder Michael Jackson was het bij hen thuis al een kabaal van jewelste. Ella: “In ons huis in Woerden stond de inmiddels voor Nicolas aangeschafte vleugel in de keuken. Als ik uit school kwam, hoorde je het geluid daarvan op een afstand al zo vet hard, dat ik altijd helemaal boven ging studeren. Dus die Michael Jackson-obsessie van Tim kon er ook nog wel bij.” Timothy, plagend: “Daarom spelen ze nu allebei ook nog steeds zo idioot hard.”
‘Onze vader kwam regelmatig aanzetten met een nieuw raar voorwerp dat als instrument kon dienen’
Timothy van Poucke
Hun ouders stonden, zeker op muziekgebied, voor alles open, wellicht ook mede gevoed door de Cubaanse achtergrond van moeder Mercedes. Nicolas: “Je hebt muziekfamilies waar alleen maar elke ochtend Bach-koralen klinken, maar zo was het bij ons zeker niet.” Ella: “Mijn vader luisterde ook veel naar jazz en naast zijn baan als trompettist bij het Radio Kamerorkest speelde hij ook in een band in Woerden, The White House Orchestra.” Timothy: “Om de twee maanden kwam hij wel weer thuis met een nieuw raar voorwerp dat als instrument kon dienen, een klankschaal, een stel buizen.” Nicolas: “Hij is allesbehalve dogmatisch. Hij vindt het gewoon leuk om te klooien met dingen waar muziek uitkomt.”
‘School zat een beetje in de weg’
Nicolas werd toegelaten tot een ‘voorportaaljaar’ van de Jongtalentenklas van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. “Ik deed auditie bij Marcel Baudet en die vroeg ‘Weet je wel zeker dat je niet liever wilt gaan voetballen?’. Waarschijnlijk omdat hij genoeg kinderen van mijn leeftijd zag die al verder waren. Ik werd na dat jaar ook niet aangenomen in de Jongtalentenklas, maar dat ene jaar was heel inspirerend. Ik zag pianisten die écht heel goed waren en daardoor raakte ik gemotiveerd om zelf ook keihard te studeren.” Via de Academie voor Muzikaal Talent in Utrecht belandde hij uiteindelijk op het Conservatorium van Amsterdam.
Ella werd wel aangenomen in de Jongtalentenklas in Den Haag. “Al gauw daarna begon ik ook kamermuziek te spelen en kwam ik terecht bij de Fancy Fiddlers. Heel fijn, want door met anderen te spelen ga je snel vooruit, omdat je om je heen ziet wat er allemaal mogelijk is.” Na de verhuizing van het gezin Van Poucke naar Almere maakte ook zij de overstap naar het Conservatorium van Amsterdam, om haar opleiding een jaar later, op haar vijftiende, te vervolgen bij gerenommeerde cellodocenten in achtereenvolgens Keulen en Kronberg.
Timothy werd als tienjarige aangenomen bij de Nationale Balletacademie, waar hij al snel kinderrollen vertolkte in producties van Het Nationale Ballet, waaronder die van Frits in Notenkraker & Muizenkoning. “Het Nationale Ballet werd mijn tweede huis, ik ben er letterlijk opgegroeid.”
Hun reguliere middelbare-schoolopleiding volgden de drie grotendeels thuis. Nicolas: “In Amerika, waar mijn moeder gewoond heeft, is dat heel normaal. In Nederland was het juridisch niet eenvoudig, maar mede door het op een ‘humanistische levensovertuiging’ te gooien, is het haar gelukt.” Timothy: “We wisten toch allemaal al wat we wilden gaan doen.” Ella: “School zat een beetje in de weg, zeker als een van ons ’s avonds een optreden had. Het thuisonderwijs gaf rust, rust om te studeren, rust om te focussen, en het scheelde veel reistijd.”
Omgaan met druk
Inmiddels worden Nicolas, Ella en Timothy alle drie geprezen om hun uitzonderlijke talent, wonnen ze belangrijke prijzen en doen recensenten uitspraken als: “Zijn elegante behendigheid is indrukwekkend, maar wat vooral blijft naklinken is hoe hij het instrument betekenisvol laat spreken (..) Een ware dichtende musicus” (de Volkskrant over Nicolas), “Ze maakte haar groeiende reputatie meer dan waar met zelfverzekerd spel, stoelend op een goed stijlgevoel, prachtige sonore toonvorming en glanzende techniek” (AD over de dan pas 18-jarige Ella) en “Bij het jonge danspaar Salome Leverashvili en Timothy van Poucke vliegen de vonken eindelijk weer eens van het toneel” (NRC Handelsblad).
De drie reageren nuchter op de vraag of dat talent er altijd in heeft gezeten. Nicolas: “Ik weet niet het niet. Ik denk het niet. Ik werd aanvankelijk niet eens aangenomen in de Jongtalentenklas van het Koninklijk Conservatorium, dus het was niet dat het ervan afspatte. Sowieso ben ik nooit echt tevreden over de dingen die ik doe. Je wilt altijd beter spelen, altijd dichter bij de essentie komen.”
Ella: “Al heb je talent, het gaat erom hoe je dat ontwikkelt. Het succes komt je niet aanwaaien. Het is gewoon heel hard werken. Verder moet je ook een beetje geluk hebben met waar je terechtkomt, met wie je helpt. In Kronberg belandde ik als zeventienjarige tussen tien fantastische cellisten die 25, 26 jaar waren. Ik dacht aanvankelijk: mijn god, wat doe ik hier? Het helpt dus enorm als je kunt omgaan met die druk.”
Timothy: “Als danser moet je altijd knokken om technisch beter te worden en misschien moest ik nog wel net iets harder knokken. De zuiverheid, de prachtige lijnen van de klassieke ballettechniek, het is niet alsof ik daar van nature mee ben uitgerust.”
Tussen bed en bank
De coronalockdowns vielen de drie zwaar. Ella: “Aanvankelijk ben ik gewoon nieuwe stukken gaan studeren, maar na een maand of twee dacht ik: dit is sáái. Je mist toch een doel.” Nicolas: “Dat was een raar besef: je speelt immers niet alleen omdat het je werk is, maar ook omdat je ontiegelijk veel van muziek houdt. Maar toch, de motivatie om echt elke dag te spelen, komt in eerste instantie toch voort uit de wens en noodzaak om een hoge professionele standaard te behouden.”
Ook Timothy stond niet te springen om de dagelijkse, door Het Nationale Ballet georganiseerde online-lessen te volgen. “Ik vond het lastig om mijzelf te motiveren om in shape te blijven, zonder duidelijk vooruitzicht. Daarbij: ik miste de ruime studio’s, de balletvloer. Het is behoorlijk lastig om tussen bed en bank te springen en te draaien.”
Dat er na verloop van tijd steeds meer livestreams kwamen, hielp voor Nicolas ook niet. “Ik vond die livestreams eerlijk gezegd niet heel fijn. Voor mij draait een concert om de communicatie met het publiek, maar daar ben je tijdens een livestream nauwelijks mee bezig. Je denkt vooral: o, help, speel ik wel goed genoeg, is dit wel representatief, kan dit wel voor altijd op het internet staan?”
Timothy: “Maar je weet toch dat er thuis een publiek zit te kijken, dus dat zou geen verschil hoeven maken? Natuurlijk, het is verre van ideaal, maar de intentie die je voelt zodra je begint te dansen of te spelen, die blijft toch hetzelfde?” Nicolas: “Nee, ik miste toch de spontaniteit die je bij een live-concert voelt, het vluchtige: je speelt noten en die gaan de zaal in en daarna zijn ze weg. Terwijl je bij een livestream met een heel camerateam zit en dan is het van: ‘Drie, twee, één: gáán!’, en je weet dan dat de noten die je speelt voor altijd op YouTube blijven staan.”
Ella: “Ik denk dat het bij ballet ook wel anders is. Als danser ben je met een hele groep, een heel symfonieorkest, er zijn decors, kostuums, make-up; alles erop en eraan. Dat voelt toch anders dan wanneer je voor een livestream in je eentje je eigen feestje aan het optuigen bent.”
Stoffig imago
Na een indrukwekkende vertolking van Hans van Manens Sarcasmen, tijdens een livestream van Het Nationale Ballet, werd Timothy begin dit jaar bevorderd tot tweede solist. “Ik voel mij op mijn plek bij dit gezelschap – de groep waar ik al zó lang van droom – en hoop de komende jaren vooral zoveel mogelijk te kunnen doen. Het aantal hoofdrollen in het klassieke ballet is – in tegenstelling tot het muziekrepertoire – beperkt, maar je wilt die wel allemaal gedaan hebben en liefst zo vaak mogelijk. Daarnaast hoop ik voor nieuwe creaties te worden gecast en vaker op internationale balletgala’s te kunnen optreden.” Een hoogtepunt tot nu toe was daarbij zijn optreden in het Bolsjoi Theater in Moskou, samen met sterdanser Marijn Rademaker, in Wubkje Kuindersma’s duet Two and Only.
Zus Ella speelt, naast haar concerten in Nederland, inmiddels al veelvuldig in het buitenland. “Ik heb op dit moment een mooie verdeling tussen soloconcerten, kamermuziek en optredens met symfonieorkesten. Als dat zich op deze manier blijft ontwikkelen, ben ik heel blij. Daarnaast zou ik graag meer les willen geven. Vast bij een orkest werken, trekt mij op dit moment nog niet, hoezeer ik ook geniet van Bach of Brahms met een orkest spelen; ik heb daar ook niet naar toegewerkt al die jaren. Het mooie van freelancen dat je kunt doen wat je zelf wilt: als ik zin heb om in een mooie kerk in Amsterdam te spelen, dan valt dat te organiseren.”
‘Als je als musicus écht kwaliteit levert, écht een statement maakt, kun je iedereen raken’
Nicolas van Poucke
Nicolas wil zich daar de komende jaren steeds meer op richten: het geven van eigen recitals, waarbij hij vrij in zijn repertoirekeuze is en de beste omstandigheden – met onder meer een perfecte vleugel – kan creëren. “Vooralsnog heb ik veel van het traditionele gedaan. Je zou het zelfs vrij beperkt kunnen noemen: Chopin, Schumann, Beethoven, Brahms, Bach. Maar mijn interesses zijn veel breder dan dat. Ik wil graag meer hedendaagse en tegelijkertijd juist ook meer oude muziek spelen. Op dit moment werk ik bijvoorbeeld aan de concerten van Sweelinck. Nog steeds hoor je dat klassieke muziek een stoffig imago heeft, nog steeds doen concertorganisatoren er alles aan om concerten met allerlei kunstgrepen toegankelijker te maken, maar mijn idee daarover is dat als je als musicus écht kwaliteit levert, écht een statement maakt, dat je dan iedereen kunt raken. Neem de opnames van Heifetz, die zijn zó krachtig, zó pakkend. Of de concerten van Sokolov. Als leeftijdsgenoten daar heengaan, gaan ze er na afloop echt niet piepen dat het jammer was dat hij een rokkostuum aan had of zo. Die man geeft zó’n performance, heeft zó’n uitstraling, het is van zó’n ongelooflijke kwaliteit wat hij levert, en dat is het enige wat telt.”
Sarcasmen
Nicolas en Ella werkten de afgelopen jaren al regelmatig samen. Zo zouden ze vorig jaar op een uitgebreide tournee gaan met het complete werk van Beethoven voor piano en cello. Ella: “Helaas gooide corona roet in het Beethoven-jaar. Gelukkig hebben we nog wel in Het Concertgebouw, in Hengelo, Berlijn en Essen kunnen optreden, anders was er helemaal niks van overgebleven.”
Nicolas: “We spelen soms een periode samen en na een poosje krijgen we altijd weer een beetje intermenselijk gezeur. Ik weet precies hoe ik Ella moet irriteren, en andersom weet zij dat ook.” Ella: “Na zo’n gezamenlijk project moeten we dus weer even een pauze inlassen.”
Deze zomer werkte Nicolas voor het eerst ook met broer Timothy samen. Tijdens een balletgala in Tallinn, Estland, danste Timothy Van Manens Sarcasmen, terwijl Nicolas Prokofjevs Cinq Sarcasmes speelde op de vleugel. Plannen voor een optreden met z’n drieën waren er vorig jaar ook. Timothy: “Voor een uitvoering tijdens Koningsdag in Maastricht zou Ted Brandsen (directeur van Het Nationale Ballet – red.) een solo voor mij maken en Nicolas en Ella zouden daarbij spelen.” Ella: “Maar ook dat werd, na twee repetities, door corona in de war gestuurd.”
Of het er ooit nog van komt? Nicolas: “Daar moet dan wel echt goed over nagedacht zijn. Ik vind dat namelijk best moeilijk met ballet. Je kunt overal wel op dansen, maar het moet ook wel echt kloppen, echt kwaliteit hebben.” Ella: “Af en toe krijgen we de vraag of we iets samen kunnen doen. Maar los nog van het feit dat het een heel gepuzzel is qua agenda’s, is het lastig om er geen gimmick van te maken. Je wilt hoe dan ook wegblijven van het idee van ‘de familie Von Trapp treedt op’.”
Van Nicolas van Poucke verschijnt binnenkort het direct to disc-album In the Moment, met Beethoven-sonates. Ella van Poucke heeft dit najaar een Schumann-album uitgebracht met al diens werken voor cello en orkest en cello en piano. Timothy van Poucke is in december bij Het Nationale Ballet te zien als de Notenkraker in Notenkraker & Muizenkoning en in februari danst hij onder meer de rol van Abd al Rahman in de nieuwe productie van Raymonda.
Dit artikel verscheen eerder, in een verkorte versie, in muziektijdschrift Luister.