‘All animals are equal, but some animals are more equal than others’

De parallellen tussen de dieren in Animal Farm en historische figuren en gebeurtenissen zijn dan ook onmiskenbaar. Het boek opent in de stal van een boerderij, waar het oude varken Old Major – een verwijzing naar Vladimir Lenin en zijn aan Karl Marx ontleende idealen – de verzamelde boerderijdieren oproept tot revolutie tegen de mens. Hij leert de dieren het lied ‘Beasts of England’ (een soort Internationale), en probeert de dieren de idealen van de post-revolutionaire wereld in het hoofd te prenten.

Old Major overlijdt echter voor de revolutie, die plotseling uitbreekt en snel voorbij is. In de nasleep ervan proberen de dieren, die de mensen verdreven hebben, hun post-revolutionaire maatschappij op te bouwen. Er worden door de varkens Snowball (Leon Trotski) en Napoleon (Stalin), op basis van Old Majors speech, zeven regels opgesteld:

DE ZEVEN GEBODEN

• 1. Al wat op twee poten loopt is een vijand.
• 2. Al wat op vier poten loopt, of vleugels heeft, is een vriend.
• 3. Geen dier mag kleren dragen.
• 4. Geen dier mag in een bed slapen.
• 5. Geen dier mag alcohol drinken.
• 6. Geen dier mag enig ander dier doden.
• 7. Alle dieren zijn gelijk.

Deze regels zijn nog niet opgetekend op de muur van de schuur, of de varkens beginnen zich steeds meer privileges toe te eigenen. Als ideologen onttrekken ze zich aan het harde fysieke werk op de boerderij, en eigenen zich het merendeel van de melk en de appels toe. Wanneer Snowball een plan presenteert om een windmolen te bouwen die het leven op de boerderij op lange termijn aangenamer zou moeten maken, wordt hij door Napoleon kaltgestellt en moet vluchten. Met een privéleger aan honden (een verwijzing naar de NKVD, de voorloper van de KGB) en het varken Squealer als propagandistisch mondstuk, ontpopt Napoleon zich steeds meer tot een dictator, wiens regime – net als dat van Stalin – berust op leugens, indoctrinatie, dreigementen en executies.

Aan het slot van Animal Farm is van de zeven geboden weinig meer over: Napoleon heult met de naburige boeren, hij draagt kleding, hij slaapt in een bed, hij drinkt veel, hij laat andere dieren executeren (een verwijzing naar Stalins ‘Grote Zuivering’ tussen 1936 en 1938). En op de stalmuur zijn de zeven geboden stilzwijgend teruggebracht tot één gebod: ‘alle dieren zijn gelijk, maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere dieren’.

Kritiek op de Sovjet-Unie

Orwell schreef Animal Farm tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog, en had aanvankelijk moeite zijn boek gepubliceerd te krijgen. De Sovjet-Unie onder Stalin was tijdens de oorlog immers een belangrijke bondgenoot van de Britten, die men het liefst niet tegen de schenen schopte. Uitgeverijen als Gollancz en Faber and Faber wezen het werk af. De Londense uitgever Jonathan Cape wilde het bijna drukken, maar werd door een ambtenaar van het Ministry of Information – mogelijk in werkelijkheid een Russische spion – overgehaald om af te zien van publicatie.

Ondanks deze aanvankelijke terughoudendheid werd Animal Farm, toen het uiteindelijk in 1945 door Secker and Warburg in Engeland werd gepubliceerd, een groot succes. Ook in de Verenigde Staten sloeg het werk aan. Het uiteenvallen van de allianties in oorlogstijd en de eerste tekenen van de Koude Oorlog speelden hierbij ongetwijfeld een rol. De anti-Sovjetboodschap van Orwell viel opeens in vruchtbare aarde in een Westerse wereld die met grote argwaan keek naar het Russische communisme – en in de Verenigde Staten naar het socialisme tout court.

George Orwell, een pseudoniem van Eric Arthur Blair, was zelf echter allesbehalve een tegenstander van het socialisme, en ook niet per definitie van het communisme: tijdens de Spaanse burgeroorlog had hij gevochten aan de zijde van de Spaanse trotskisten. Als overtuigd democratisch socialist waren het juist de ontaarding van de idealen van de revolutie en het totalitarisme onder Stalin die hem tegenstonden, en waar hij zich in zijn geëngageerde journalistiek en fictie tegen verzette.

In 1947 schreef hij een essay voor een Oekraïense uitgave van Animal Farm in 1947 (die vooral gericht was op Oekraïense ontheemden in het deel van West-Europa dat onder bewind van de Britten en Amerikanen stond): “Ik durf te stellen dat niets de oorspronkelijke socialistische idee zozeer heeft aangetast als de overtuiging dat Rusland een socialistisch land is en dat al wat zijn leiders doen, moet worden vergoelijkt of zelfs nagevolgd. Daarom ben ik sedert tien jaar de overtuiging toegedaan dat om de socialistische beweging nieuw leven te kunnen inblazen, de vernietiging van de Sovjet-mythe een eerste vereiste is.”

Regel 1: Al wat op twee poten loopt is een vijand

Post-Sovjet relevantie

We leven inmiddels in een andere wereld. In de jaren ’60 werden beelden van Stalin in de Sovjet-Unie uit het straatbeeld verwijderd en werd Stalingrad als onderdeel van het destalinisatieproces omgedoopt tot Wolgograd. Na de val van de muur werd in 1991 de Sovjet-Unie ontbonden. De Amerikaanse politieke denker Francis Fukuyama ontwaarde zelfs het ‘einde van de geschiedenis’: “De gebeurtenissen waarvan we getuigen zijn, betreffen niet enkel het einde van de Koude Oorlog, of het voorbijgaan van een specifiek tijdperk uit de naoorlogse geschiedenis, maar het einde van de geschiedenis als dusdanig: namelijk, het eindpunt van de ideologische evolutie van de mensheid en de universalisering van de Westerse liberale democratie als de uiteindelijke vorm van menselijk bestuur.”

In het licht van 2023 lijken de woorden van Fukuyama naïef. Het totalitaire schrikbewind van Stalin mag dan voorbij zijn, maar de mechanismen waar Animal Farm ons op wijst hebben niets aan relevantie ingeboet. De manier waarop het retorisch begaafde varken Squealer de boerderijdieren van ‘alternatieve feiten’ weet te overtuigen, is uiterst actueel. Toen Donald Trump geïnaugureerd werd als president van de VS, kwam daar veel publiek op af, maar niet zoveel als bij de inauguratie van Trumps voorganger Obama. Toen de media daar melding van maakten, reageerde Trump ontzet: er zou sprake zijn van nepnieuws. Die bewering was volgens zijn woordvoerder Kellyanne Conway – die als een soort Squealer op moest treden – gestoeld op ‘alternatieve feiten’. De machinaties van politici en hun spindoctors lijken rechtstreeks afkomstig te zijn uit Animal Farm. En ook in West-Europa staan democratische processen steeds meer onder druk en horen mensen via hun social media-bubbels vooral zeer specifieke geluiden.

En ook in het huidige Rusland onder Poetin zijn parallellen te ontwaren met Animal Farm. De ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne wordt door het Kremlin geframed als een voortzetting van de Tweede Wereldoorlog, maar dan nu tegen westers fascisme in Oekraïne. Tegen deze retoriek zijn vele inwoners van Rusland niet bestand. Op 2 februari 2023 werd in Wolgograd het 80-jarige jubileum van de overwinning op de Duitsers bij Stalingrad uitgebreid herdacht. Voor de gelegenheid werd de stad weer tijdelijk omgedoopt tot Stalingrad, en werd in het bijzijn van president Poetin een standbeeld van nota bene Jozef Stalin feestelijk onthuld. Het is niet het eerste Stalinmonument dat recentelijk in de stad is verrezen: in 2019 werd er al een betonnen buste van Stalin onthuld ter gelegenheid van zijn 140ste geboortedag. De Grote Terreur lijkt vergeten en vervangen door een nieuwe waarheid.

• Animal Farm is van 3 tot en met 16 maart te zien in Nationale Opera & Ballet.