‘Dansers trotseren continu de zwaartekracht’
Interview met choreograaf Jiří Kylián
Tekst: Astrid van Leeuwen
Begin 2024 danst Het Nationale Ballet voor het eerst een ballet van Jiří Kylián, de meesterchoreograaf die ruim dertig jaar het gezicht van Nederlands Dans Theater bepaalde. Wings of Wax is een van de internationaal meest gevraagde werken uit Kyliáns oeuvre en wordt door critici geprezen om zijn complexiteit en inventiviteit: ‘It is captivating from start to finish’.
Dat het er ooit van zou komen, stond al in de sterren, zegt Jiří Kylián gekscherend. “Jaren geleden danste Nederlands Dans Theater Wings of Wax in Het Muziektheater (nu Nationale Opera & Ballet). Ik keek toe vanuit de coulissen, net als enkele dansers van Het Nationale Ballet, en toen hoorde ik een van hen zeggen: ‘Eigenlijk zouden wij dit werk moeten dansen’.” Nu is het dan zover, en Kylián verheugt zich er enorm op: “In mijn tijd als artistiek directeur van Nederlands Dans Theater kon dit niet. Het was, vond ik, belangrijk dat de twee grootste gezelschappen van Nederland hun eigen identiteit hadden. Maar nu Nederlands Dans Theater onder Emily Molnar een nieuwe koers vaart, valt dat bezwaar weg. Wie weet is Wings of Wax wel een eerste stap naar een intensievere samenwerking tussen Het Nationale Ballet en mij.”
Ontstijgen aan de dagelijkse monotonie
Kylián creëerde Wings of Wax in 1997 voor acht dansers van NDT 1, op een verrassende muziekcollage, met een van Bachs Goldberg Variaties als indrukwekkende ‘uitsmijter’. Vertrekpunt voor het ballet was het besef dat klassiek getrainde dansers voortdurend de zwaartekracht trotseren. “Ze springen en draaien, de mannen liften danseressen boven hun hoofd, de vrouwen balanceren op spitzen. Voor een leek wellicht onzinnig en iets wat buiten alle realiteit staat, maar voor de dansers – en voor wie hen bewondert – een manier om aan de dagelijkse monotonie te ontstijgen.” In spirituele zin kun je, aldus Kylián, zelfs zeggen dat we allemaal constant in gevecht met de zwaartekracht zijn. “We proberen weg te blijven van de zware gedachten die ons naar beneden trekken. Alles wat boven, in de hemel is, associëren we met licht en positiviteit, alles wat onderaards is lijkt gerelateerd aan hel en verdoemenis.”
‘In donkerheid schuilt misschien wel de grootste schoonheid’
Betoverend spel van verschijnen en verdwijnen
Maar wat als je dat nu eens omkeert? Zo kwam Kylián op het idee voor het prachtige decorbeeld van een op zijn kop hangende boom, waaronder of waarboven – afhankelijk van hoe je het bekijkt – de dansers in een betoverend spel van verschijnen en verdwijnen als het ware rondvliegen. “Want wat is boven en wat is onder? Het zijn”, zegt Kylián, “de wortels van de boom die het werk doen, zonder wortels groeien er geen takken, blaadjes en bloesem. Het binnenste, dat wat je níét ziet, is in feite dus belangrijker dan wat je wel ziet, ofwel: in donkerheid schuilt misschien wel de grootste schoonheid.”
Uiterste muzikaliteit
In technisch opzicht zal Wings of Wax geen problemen opleveren voor de, aldus Kylián, ‘fantastische dansers’ van Het Nationale Ballet. “Waar het om gaat is dat ze bezitnemen van het stuk, er hun eigen persoonlijkheid in tot uitdrukking weten te brengen, waardoor je straks acht unieke individuen ziet.” Daarnaast vraagt het ballet om uiterste muzikaliteit. “Dat luistert nauw. Je mag geen seconde te vroeg zijn, maar ook geen tel te laat. Wel bíjna te laat, maar nét niet. Zoals bij jazzmuziek: exact in the groove.”
Icarus’ wassen vleugels
Met de titel Wings of Wax verwijst Kylián naar de beroemde mythe van Icarus, die met zijn vleugels van was te dicht bij de zon kwam, waardoor deze smolten en Icarus in zee stortte. “Een metafoor voor de grenzeloze ambitie van de mens, die steeds maar nóg hoger wil reiken, nóg meer wil bereiken.”
- Seizoen 2023-2024
Wings of Wax van Jiří Kylián is van 30 maart tot en met 14 april 2024 te zien in Nationale Opera & Ballet in het programma Dancing Dutch.
Info & tickets
