Juanjo Arqués over Full Frontal: ‘Een ballet over echte mensen en reële gevoelens’
Twee keer moest de nieuwe creatie van Spanjaard Juanjo Arqués worden uitgesteld. De eerste coronagolf trok een streep door de plannen, net als de omikronvariant dat vorig jaar deed. Daarmee veranderden ook de inspiratiebronnen en ideeën die Arqués voor het nieuwe werk had. Nu de première eindelijk aanstaande is, heeft hij een onderwerp gekozen waar velen van ons tijdens of juist ook weer sinds de coronapandemie mee te kampen hebben (gehad): stress, en de impact ervan op ons dagelijks leven.
Ja, ook zelf is hij zeker stressgevoelig, beaamt de 46-jarige Juanjo Arqués. “Als kunstenaar heb je automatisch vaak te maken met spanning en zenuwen. Ook omdat ik iemand ben die risico’s neemt: word ik gevraagd om binnen een paar weken een choreografie te creëren, dan zeg ik al snel ja, maar vervolgens zit je dan meestal wel wekenlang in de stress. Bovendien heb ik ook een milde vorm van ‘urbanphobia’: in grote mensenmassa’s of op van die ultralange metroroltrappen voel ik me niet echt senang.”
Maar zijn nieuwe choreografie Full Frontal wordt, zegt hij, beslist geen autobiografisch werk. “Het gaat mij om de rol die stress speelt in onze maatschappij, en om de effecten die het op ons heeft.” De afgelopen tijd heeft hij zich uitgebreid in het onderwerp verdiept, zowel in stress die veroorzaakt wordt door factoren van buitenaf – zoals lawaai, mensenmassa’s, slecht nieuws, rampen – als in mentale, innerlijke stress. “Natuurlijk, stress heeft ook positieve kanten. Het kan je immuunsysteem bijvoorbeeld een boost geven en je helpen om jezelf en anderen te beschermen tegen dreiging of gevaar. Maar hoe dealen we met chronische stress? Wil je als mens in balans blijven, dan moet je stress onder controle kunnen krijgen en houden.”
Urban-bewerking van Michael Gordons Weather One
Op zoek naar een muziekstuk voor zijn nieuwe creatie stuitte Arqués op Micheal Gordons Weather One, dat met zijn gejaagde, snijdende klanken voor hem heel duidelijk de urgentie van stress en de angst en onzekerheid die eruit kunnen voortvloeien, in zich draagt. “Het is een compositie die vaker is gebruikt door choreografen – in Nederland onder meer door Itzik Galili – en dus heel geschikt is voor dans. Alleen zal ik het stuk niet in de originele uitvoering gebruiken. Weather One is een compositie voor strijkorkest, gecombineerd met geluiden en effecten die gerelateerd zijn aan de natuur. Maar met instemming van Gordon zal sound designer Ian Dearden deze voor Full Frontal vervangen door geluiden en effecten die we vooral associëren met het leven in de grote stad. Immers, het geluid van donder leidt meestal niet direct tot stress, tenzij je huis natuurlijk door de bliksem wordt geraakt. Dus vervangt Ian de donder door het geluid van een explosie of autobotsing, en de klanken van een windorgel worden in zijn bewerking bijvoorbeeld die van een kerkklok.”
Almaar doorrazende amygdala
Met dramaturge Fabienne Vegt, zijn vaste decor- en kostuumontwerper Tatyana van Walsum en lichtontwerper Yaron Abulafia – met wie Arqués voor Full Frontal voor het eerst werkt – sprak Arqués uitgebreid over hoe hij zijn onderwerp kan omzetten in een ballet. “We bespraken de vele externe redenen waarom je stress kunt ervaren, van stadslawaai tot overvliegende vliegtuigen, van bombardementen tot aardbevingen. Maar ook hoe stress, vaak onbewust, je ‘state of mind’ kan overnemen wanneer de amygdala, een deel van je brein, maar blijft doorrazen en je, vaak vanwege iets totaal onbenulligs, maar niet kunt stoppen met piekeren.”
Ook besteedde Arqués veel tijd aan het analyseren van Gordons compositie. “Het stuk bestaat uit diverse, onderling verbonden delen, maar net als in veel films is er halverwege een soort ‘midpoint’; het punt waarop de situatie eigenlijk niet erger kan worden, en vanaf daar wordt er via andere, kleinere plotpunten naar een oplossing gewerkt. Bij Gordon is dat ook zo: de muziek is in het begin heel chaotisch, ze bouwt verder op en nóg verder op, en dan opeens is er een soort omslag.”
Rauwe bewegingstaal
Op het moment van dit interview heeft Arqués nog maar net enkele verkennende repetities met zijn danserscast – vijf mannen en vier vrouwen – achter de rug. Ook met hen zal hij het verschijnsel stress en de effecten die stress kan hebben, uitdiepen en dat zal, zegt hij, invloed hebben op de choreografie. “Wat ik er nu over kan zeggen is dat de bewegingstaal redelijk rauw zal zijn, het gaat in mijn stuk om urgentie en dus niet om decoratie of perfectie. Met de dansers zal ik thema’s als angst, bezorgdheid, weerstand en menselijke veerkracht bespreken. Wat doe je wanneer je, na bijvoorbeeld een aardbeving als in Turkije en Syrië, alles kwijt bent? Hoe helpen wij elkaar in zo’n situatie, en hoe zorg je dat je deze weer te boven komt.”
De dansers zullen in de choreografie (door Van Walsum ontworpen) straatkleding dragen. “Zodat er minder afstand tot het publiek is, mensen zich makkelijker met hen kunnen identificeren”, aldus Arqués. Onderdeel van Van Walsums ontwerpen zijn verder twee grote schermen. “Die ik niet alleen gebruik voor het laten verdwijnen of juist weer verschijnen van mensen, maar ook om schaduwen te creëren en om een veelvoud van de negen dansers – als het ware een mensenmassa – te kunnen suggereren.” Ook het lichtontwerp van Abulafia draagt bij aan de betekenis en spanning in het stuk. “Met gebruik van bewegende rechte lijnen kan ik muren creëren en de ruimte begrenzen.”
Geen verhaal opdringen
Wat Arqués absoluut niet wil, is met zijn nieuwe choreografie een verhaal aan zijn publiek opdringen. “Een journalist zei over een van mijn eerdere werken dat het weliswaar een gevoel van een narratief in zich draagt, maar geen narratief heeft. Dat zal bij Full Frontal net zo zijn. Ik wil niet specifiek aan één gebeurtenis of situatie refereren. Mijn ballet gaat over de condition humaine, het weerspiegelt een aspect uit onze samenleving en gaat over echte mensen en reële gebeurtenissen en gevoelens.”
De vraag of sommige toeschouwers er niet nóg gestrester door zullen raken, wimpelt hij lachend weg. “Daar ga ik niet over. Een ballet kan licht zijn, en het kan zwaarder zijn, wat iemands voorkeur is, is een persoonlijke keus. Ik maak de laatste jaren vaak choreografieën voor opera’s, en de meeste operaregisseurs schuwen de provocatie niet, en terecht. Bovendien: als toeschouwer ben je toch in de eerste plaats een voyeur, een aanschouwer, en ik denk dan ook niet dat je van een ballet van twintig minuten stress zou kunnen oplopen.”
Tekst: Astrid van Leeuwen
- Four Temperaments is van 16 t/m 30 september 2023 te zien bij Het Nationale Ballet