Momentum voor Majoie Hajary
In gesprek met Maarten van Hinte en Ellen de Vries
“Een componist wordt pas op waarde geschat als ‘ie dood is”, zei pianist en componist Majoie Hajary (1921-2017) in 1972 tijdens een interview. Ze zou de waarheid van haar uitspraak zelf bewijzen: pas sinds haar overlijden in 2017 verwerft Hajary langzaamaan meer bekendheid. “Haar tijd is nu gekomen”, stelt Maarten van Hinte, die op 22 oktober de foyeravond Blue Raga rondom de componist modereert. Een gesprek met Van Hinte en Hajary’s biograaf Ellen de Vries over een exceptioneel artiest.
Majoie Hajary werd in 1921 in Paramaribo geboren, als dochter van een Hindostaanse vader en een Afro-Surinaams-Chinese moeder. Als tiener verliet ze Suriname om piano en compositie te studeren aan het Conservatorium van Amsterdam. Ze volgde daarna lessen bij onder anderen Nadia Boulanger in Parijs en groeide uit tot een geliefd concertpianist. Hoewel ze na haar jeugd niet meer in haar geboorteland woonde, de Franse en daarna de Nederlandse nationaliteit weer aannam, bleef ze haar band met Suriname haar leven lang koesteren, zowel in haar hart als in de werken die ze componeerde. Zo vertelt haar groots opgezette, maar nooit voltooide opera La larme d’or (De gouden traan) over de koloniale geschiedenis van Suriname.
Indruk
Maarten van Hinte ontmoette Majoie Hajary bij haar thuis in Frankrijk toen hij nog een klein jongetje was. Van dat moment herinnert hij zich vooral hoe erg hij van Hajary onder de indruk was. “Mijn familie en ik hebben een tijdje in Frankrijk gewoon, waar Majoie op dat moment ook woonde. Mijn moeder kende haar vanuit Paramaribo, vooral omdat mijn tante met haar bevriend was en ook tegelijkertijd met haar in Nederland heeft gestudeerd. Toen mijn moeder Majoie een keer bezocht, nam ze mij mee. Ik herinner me Majoie als een heel stijlvol iemand, echt een sophisticated lady en een vrouw van de wereld. Ze was een Surinaamse die getrouwd was met een lid van de Franse elite – dat alleen al was toen heel onwerkelijk en maakte indruk, vooral de manier waarop ze zich door verschillende werelden bewoog en deze werelden verbond.”
Het was zijn moeder die hem destijds vertelde dat Hajary behalve pianist ook componist was. “Mijn moeder was zich er ook van bewust dat Majoie ‘onderkend’ was en zei: ‘mensen onderschatten wie zij is’. Dat heb ik altijd onthouden.”
Muzikale invloeden
Dat Majoie Hajary tot op heden zo onbelicht is gebleven, verbaasde ook schrijver en onderzoeker Ellen de Vries tijdens haar research voor Hajary’s biografie, die eind 2024 uitkomt. “Zelf had ik via Surinaamse vrienden wel eens over Majoie gehoord, maar ik wist weinig over haar totdat haar nicht Chandra van Binnendijk, die samen met een collega bezig was met een biografie over Majoie, me benaderde. Door persoonlijk omstandigheden lukt het Chandra niet om de biografie af te maken en ze vroeg ik dat wilde doen. Ik ben me toen gaan verdiepen in haar leven en vond het zo bizar dat deze vrouw zo onbekend is, ook in Suriname zelf. Haar muziek is heel bijzonder en verrassend en alleszins de moeite waard om meer bekendheid te krijgen.”
Wat Hajary’s muziek volgens De Vries vooral zo bijzonder maakt, zijn de verschillende cultureel-muzikale invloeden die in haar composities verweven zijn. “Ze vermengde klassieke muziek met muziek uit het oosten – ze heeft bijvoorbeeld een tijdje in Japan doorgebracht – en uit de Afrikaanse landen waar ze heeft gewoond, en ze gebruikte ook veel invloeden uit de jazz. Haar oeuvre is niet eens zo heel groot, maar ze maakte van haar stukken steeds weer nieuwe arrangementen voor andere instrumenten en gaf er zo telkens een nieuwe draai aan.”
Omdat Hajary tijdens haar leven op zo veel verschillende plekken heeft gewoond en opgetreden, gooit De Vries tijdens haar onderzoek lijntjes uit naar plekken over de hele wereld. De Vries: “Ik ben natuurlijk naar Suriname gegaan om te kijken of er daar mensen waren die ik over haar kon spreken. Het bleek daar vooral de oudere generatie te zijn die haar kende en uitvoeringen van haar hebben bijgewoond, bijvoorbeeld van haar oratorium Da Pinawiki (De passieweek – red.) in de jaren zeventig. Maar ik heb bijvoorbeeld ook de website over Majoie in verschillende talen laten vertalen, in de hoop dat mensen van verschillende plekken op de wereld reageren en er nieuwe opnames van haar werk boven water komen. Dat zou weer helpen met het antwoord op de vraag: hoe zien we Majoies muziek vandaag de dag en welke plaats verdient zij in de muziekcanon?”
Universeel verhaal
“Haar tijd is nu gekomen”, luidt volgens Van Hinte het antwoord op die vraag. “De geschiedenis van Suriname – en eigenlijk van het hele Caribische gebied – is lange tijd heel simpel gebracht, en men lijkt nu pas de waarde van de diversiteit van het land en de invloed die het heeft gehad op de rest van de wereld, in te zien. Majoie zag haar jeugd in Suriname als een cadeau dat haar in staat stelde om nieuwsgierig te zijn naar zoveel verschillende culturen. In haar werken, vooral in de opera La larme d’or, uit ze haar toewijding aan het verhaal van Suriname en haar geloof dat de rijkdom van de diversiteit van het land waardevol is, betekenisvol genoeg om er een opera over te maken. Daarom heeft ze juist in deze tijd veel te melden. Ook voor Nederland, waar we pas sinds drie decennia echt bezig zijn met het feit dat we een diverse samenleving zijn en wat dat betekent.”
“Wat daarbij opvallend is, is dat Majoie al in de jaren tachtig, in een voorloper van La larme d’or, een opera schreef over Surinaamse helden die nu pas in bijvoorbeeld musicals bekendheid krijgen, zoals Boni (Surinaamse vrijheidsstrijder (1730-1793) – red.)”, vult De Vries aan. “Ook daarin was ze haar tijd ver vooruit. Daarnaast schreef ze de opera in verschillende talen, wat aangaf hoe groot haar ambities waren.”
Van Hinte: “Juist die internationale ambities laten zien dat Majoie vond dat de geschiedenis van Suriname niet alleen voor haar eigen gemeenschap, maar voor de hele wereld van grote betekenis is; dat het een universeel verhaal is en dat helden als Boni universele helden zijn. Je kunt dus gerust zeggen dat ze met haar werk een politiek statement maakte.”
Inspiratiebron
Behalve als middel om op de huidige samenleving te reflecteren, kan Hajary’s werk volgens Van Hinte en De Vries ook dienen als inspiratiebron voor een nieuwe generatie artiesten. Van Hinte: “Het narratief is meestal dat klassieke muziek door witte mensen gemaakt wordt, maar dat is niet zo. Dat is al heel lang niet zo. Dat Majoies werk nu aandacht krijgt, kan heel inspirerend zijn voor jonge artiesten, vooral die van Surinaamse afkomst, omdat het laat zien dat muziek wel op een westerse leest geschoeid kan zijn, maar dat dat niemand ervan uitsluit die muziek te maken.”
“De laatste maanden is er relatief veel muziek van Majoie gespeeld, door muzikanten van verschillende leeftijden en verschillende komaf”, voegt De Vries toe. “Bijvoorbeeld door de jonge Surinaamse countertenor Arturo den Hartog (die ook zal optreden tijdens de foyeravond Blue Raga – red.). Dat is het bewijs dat Majoie ‘indaalt’ en mensen haar ontdekken.”
Blue Raga
Op 22 oktober organiseert De Nationale Opera de foyeravond Blue Raga, waarbij Van Hinte met onder anderen Ellen de Vries spreekt over Hajary, haar oeuvre en in het bijzonder haar opera Le larme d’or. Ook zullen er fragmenten uit de opera ten gehore worden gebracht, waaronder de Blue Raga. Van Hinte: “Het wordt een prikkelende avond. We hebben zowel artiesten met een basis in de klassieke muziek als artiesten van daarbuiten gevraagd om te reflecteren op Majoie en haar werk, en gaan samen met hen in op bijvoorbeeld de invloeden van de Indiase muziek en de traditionele marronmuziek in haar werk. De meeste mensen in het publiek zullen nog niet veel over Majoie weten, dus het is echt een moment om haar aan hen te introduceren.” Daarnaast zou deze avond een gelegenheid kunnen zijn om nieuwe bronnen over Hajary te vinden en onbekend werk boven water te halen. De Vries: “Musici hebben toch weer andere connecties dan wij schrijvers, dus ik hoop dat we bij deze gelegenheid nog een paar registraties kunnen achterhalen. Het zou mooi zijn als er een soort sneeuwbaleffect ontstaat.”
En op de vraag met welk gevoel Van Hinte en De Vries hopen dat het publiek aan het eind van de avond naar huis gaat, klinkt eensgezind het antwoord: “Geïnspireerd.”
Tekst: Rosalie Overing