The Shell Trial
Voorstellings-informatie
Voorstellings-informatie
In het kort
In het kort
In het kort
De rechtzaak
Op 4 april 2018 kondigt Milieudefensie aan om naar de rechter te stappen als Shell zijn bedrijfsvoering niet in lijn brengt met het Klimaatakkoord. Duizenden Nederlanders en een groep ngo’s sluiten zich aan als mede-eiser in de zaak tegen Shell. Hun eis: een drastische vermindering van CO2-uitstoot. Uit onderzoek was gebleken dat Shell sinds 1965 het bedrijf was met de op zes na hoogste uitstoot ter wereld. Het verweer van Shell? Niet wij, maar de consument moet veranderen. En dat terwijl Shell al vanaf de jaren tachtig wist dat de aarde zou opwarmen en dat de fossiele industrie daar de grote veroorzaker van was. In 2021 wint Milieudefensie de rechtszaak. De rechter bepaalt dat Shell zijn CO2-uitstoot met 45% moet reduceren in 2030 ten opzichte van 2019. Shell gaat in hoger beroep, wat hen betreft zou het niet effectief zijn om één bedrijf te verplichten tot vergroening. In de tussentijd wordt Shell verplicht naar het vonnis te handelen, maar een jaar na de uitspraak heeft Shell nog geen actie ondernomen. Vanaf 2 april 2024, twee weken na de wereldpremière van The Shell Trial, gaat het hoger beroep van start.
De zaak Shell
Theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit kwamen erachter dat Shell al lang op deze rechtszaak was voorbereid: het bedrijf beschikt sinds jaar en dag over een scenario-afdeling dat allerlei verschillende toekomstscenario’s vakkundig uitwerkt –waaronder het scenario dat nu werkelijkheid is geworden. Nuyens en De Wit volgden het klimaatdebat al jaren op de voet. Ze bezochten aandeelhoudersvergaderingen van multinationals, lazen speeches en interviews ploegden akkoorden en beleidsnota’s van overheden door en noteerden stelselmatig de opmerkingen van hun familieleden zodra er tijdens het kerstdiner over de klimaatcrisis gesproken werd. Voor een verschillende stemmen in het klimaatdebat schreven zij een pleidooi, die zij in hun theatervoorstelling De zaak Shell (2020) samenbrachten. Hun premisse: de klimaatcrisis is een verantwoordelijkheidscrisis. Niemand weet meer precies wie er verantwoordelijk is voor wat. In De zaak Shell creëerden zij hun eigen scenario-afdeling, waarin alle deelnemende stemmen aan het debat hun rol konden oefenen.
De opera: The Shell Trial
Regisseursduo Romy Roelofsen en Gable Roelofsen namen samen met co-creator en dirigent Manoj Kamps het initiatief om dit toneelstuk te bewerken voor het operapodium, om zo de thematiek bij een nog groter publiek onder de aandacht te brengen. Ze vroegen librettist Roxie Perkins en componist Ellen Reid om deze uitdagende vertaalslag met hen te maken. De zaak Shell bleef het uitgangspunt vormen, maar in hun opera-adaptatie wordt de klimaatcrisis niet enkel als een actueel probleem, maar ook als een probleem met een langlopende koloniale geschiedenis gepresenteerd. De toevoeging van extra stemmen, die in het debat vaak niet gehoord worden, geven uiting aan deze extra laag. Zo is er De Historicus, die ruimte creëert voor de stemmen uit de geschiedenis, en De Klimaatvluchteling, die de stem vertolkt van diegenen die hun land hebben moeten ontvluchten door toedoen van bedrijven als Shell. Zo vormt The Shell Trial een pleidooi voor gezamenlijk vooruitkijken, met aandacht voor de geschiedenis die ons op dit punt heeft doen belanden.
Duurzaam produceren
Deze opera, die onderzoekt hoe de verantwoordelijkheden verdeeld zijn in het klimaatdebat, scheen ook een licht op de eigen verantwoordelijkheid van De Nationale Opera in het verminderen van de CO2-uitstoot in haar productieprocessen. Onder leiding van duurzaamheidscoördinator Julie Fuchs en dankzij de invoering van de Green Deal werd The Shell Trial met een extreem lage ecologische voetafdruk geproduceerd. Zo bestaat 82% van de materialen die gebruikt zijn voor deze voorstelling uit hergebruikte materialen. Het internationale karakter van het operabedrijf maakt dat de vliegreizen helaas als grootste vervuilende factor een stempel drukken op dit verder zo duurzame maakproces, zelfs al werd deze uitstoot zo doordacht mogelijk gecompenseerd. Het duurzame maakproces van The Shell Trial vormt een pilot voor duurzaam opera produceren.
Multiculturaliteit en intergenerationaliteit
Het klimaatprobleem is een probleem van de hele wereld. Daarom bestaan de cast en het team uit mensen van meerdere generaties en met diverse culturele achtergronden. Twee participatieprojecten vonden plaats in aanloop naar The Shell Trial: er werd een koor gevormd met kinderen uit Amsterdam Zuidoost, Noord, Almere, Nieuw-West en Purmerend. En een bewegersgroep van ouderen met wortels in voormalig Nederlandse koloniën. Zij voeren niet enkel uit, maar inspireerden het creatieproces door een wederzijdse uitwisseling van kennis, (voorouderlijke) rituelen en vernieuwende visies op de klimaatproblematiek.
Korte inhoud
Korte inhoud
De tijdlijn van de Historicus
De tijdlijn van de Historicus
De tijdlijn van de Historicus
In het libretto verwijst De Historicus naar enkele van de vele momenten waarop Shell grote schade toebracht aan mens en milieu. Schade waar Shell nooit verantwoordelijkheid voor heeft genomen. Op de volgende gebeurtenissen wordt gedoeld.
1595 – Indonesië
In 1595 vond de eerste Nederlandse expeditie naar de Indonesische archipel plaats. Dit leidde tot Nederlandse kolonisatie van het gebied, wat uiteindelijk de oprichting van Shell mogelijk maakte. De eerste olieboringen van Shell zouden plaatsvinden op Sumatra.
1634 – Curaçao
In 1634 werd Curaçao ‘veroverd’ door de West-Indische Compagnie, wat leidde tot de vestiging van de olie-industrie door Shell op Curaçao.
1976 – Ogoni
Tussen 1976 en 1991 is een hoeveelheid van meer dan twee miljoen vaten Shell-olie gelekt in Ogoniland in Nigeria. Deze lozingen veroorzaakten enorm menselijk leed door massale vervuiling en maatschappelijke onrust. Dit culmineerde in de jaren 1990 in de onterechte opsluiting van negen Nigeriaanse activisten die protesteerden tegen Shell, onder wie de schrijver en mensenrechtenactivist Ken Saro-Wiwa. De negen activisten werden ter dood veroordeeld en opgehangen. In 2009 schikte Shell een rechtszaak die de familie van Saro-Wiwa en andere nabestaanden hadden aangespannen, maar Shell blijft schuld ontkennen aan de dood van de negen Ogoni en de massale vervuiling in Nigeria.
1988 – Californië
In 1988 vond er een verwoestende olieramp plaats van 400.000 liter ruwe olie in het San Francisco Bay-gebied, die enorme schade aan het milieu veroorzaakte. Shell stemde ermee in te betalen voor het herstel van het land, maar de gevolgen waren nog steeds wijdverspreid.
2016 – Mexico
In 2016 veroorzaakt Shell een olieramp van 90.000 liter in de Golf van Mexico. Shell beweert dat zij het grootste deel van de lekkage hebben hersteld, maar giftige vervuilende stoffen tasten nog steeds de waterkwaliteit en gezondheid aan in gemeenschappen die aan het gebied grenzen.
2021
In 2021 stelde de Nederlandse rechtbank de ngo’s en activisten die Shell voor de rechtbank sleepten in het gelijk. Shell werd schuldig bevonden aan de onherstelbare schade die het concern aan mens en milieu aanrichtte.
“Rijkdom gebaseerd op geweld. Land leeggeroofd, gestolen, verbrand. Stammen gedwongen samengevoegd. Shell wil dat u dat vergeet.”
De Historicus in The Shell Trial
Tekst: Roxie Perkins
Vertaling: Jasmijn van Wijnen
Een opeenstapeling van perspectieven
Regisseurs Romy Roelofsen en Gable Roelofsen, en dirigent en co-creator Manoj Kamps over The Shell Trial
Een opeenstapeling van perspectieven
Sommige zaken zijn zo groot, existentieel, onbevattelijk en ontzagwekkend dat je onmiddellijk weet dat ze opera verdienen. En wanneer er al een fantastisch toneelstuk bestaat om op voort te bouwen, is de eerste vraag: wat verlies je, maar vooral wat voeg je toe in de vertaalslag naar opera? Waar de toneeltekst essayistisch, feitelijk en uitvoerig in zijn taal kan zijn, moet het in opera compacter; de taal moet poëtisch gecondenseerd worden. Dat lukt alleen bij hele grote onderwerpen, zoals de klimaatcrisis, die veel denkkracht vragen maar ons ook raken in lijf en hart. Waar het toneelstuk sterke vragen over ons heden en onze toekomst stelt, kan de kunstvorm opera ook de (cultuur)geschiedenis zichtbaar en hoorbaar maken. Een toneeltekst communiceert door woorden en beelden. In opera is wat niet gezegd wordt des te sterker voelbaar in de muziek.
Erkenning van het gedeelde probleem
Onze opera is net als het toneelstuk De zaak Shell een opstelling van maatschappelijke perspectieven die samen een systeem vormen. Wel hebben we het aantal stemmen uitgebreid, laten we het verleden meespreken en maken we er een mondiaal verhaal van. Welke grote krachten zijn er in het spel en hoe werken ze op elkaar in? Opera kan traditioneel goed reflecteren op macht, mede doordat de vorm wortels heeft in zowel eliteals volkscultuur. Daarnaast biedt het ruimte voor bezinning, een traditie die grotendeels ontstaan is in de kerkmuziek en oratoria. Bovendien is opera een perfect medium om grote, archetypische krachten te tonen. De schrijvers van het originele stuk voorzagen ons van heldere hedendaagse archetypen, voorbij eenduidige psychologische individuen.
Het onderwerp verantwoordelijkheid in de klimaatcrisis wordt vaak gepresenteerd in karikaturale tegenstellingen. Maar de wereld is complexer. Wij willen met deze opera voorbij achterhaalde loopgraven naar erkenning van het gedeelde probleem toe bewegen. In de regie tonen we stemmen en structuren die samen het systeem vormen, ook het orkest is een lichaam dat medeverteller op het toneel is. Deze enscenering is trouw aan een Europese, Brechtiaanse theatertraditie zonder vierde wand, en zij verwijst tegelijkertijd naar een oratoriumuitvoering of kerkdienst.
Kolonisatie – kapitalisme – klimaatcrisis
De muziek van Ellen Reid is dankzij haar eclectische kleurenpalet zowel breed toegankelijk als hedendaags bevreemdend. Tijdens de opeenstapeling van perspectieven belanden we in een steeds moderner, rauwer idioom dat recht doet aan de verwarring, bevreemding en afstomping die dit thema teweegbrengt. Het wijst op het gegeven dat de rampen die het Mondiale Noorden te wachten staan, zich reeds in het heden in het Mondiale Zuiden afspelen. Daarbij schuwt het libretto niet de verbanden te benoemen tussen kolonisatie, witte suprematie en kapitalisme, die doorwerken in het heden en ook nu aan de basis liggen van oorlogen, genocides, uitbuiting en andere afschuwelijkheden uit naam van de westerse wereld. “Je zult je zo veilig wanen, alsof dezelfde zeeën onze landen niet verbinden,” zingt De Klimaatvluchteling. “En als jóuw huis opgeslokt wordt door de aarde, zul je zeggen dat het niet eerlijk is.”
Het heeft voor ons een grote symbolische waarde dat deze opera in première gaat in het culturele centrum van Nederland, in een gebouw waarin ook het gemeentebestuur van Amsterdam zetelt, een stad die onlosmakelijk verbonden is met kapitalisme en uitbuiting. “Hoeveel ivoren torens die ik dagelijks betreed, zijn opgetrokken uit steen van verre kusten waar ik op had kunnen groeien?” verzucht De Historicus.
Een intergenerationeel gesprek
Hoewel opera als een van de duurste kunstvormen een lange, vaak dubieuze, geschiedenis kent van sponsoring, mecenaat en verknoping met de aristocratie en elite, is nu in meerdere operahuizen over de hele wereld een trend zichtbaar: nieuw publiek wil juist de grote verhalen van onze tijd omgezet zien worden in hedendaagse opera. De Nationale Opera had ook al ver voor de oprichting van het Opera Forward Festival een geweldige traditie in dezen. We hopen met ons werk in deze lange traditie te staan en tegelijk de deur van de opera verder te openen. Wij hopen het gesprek tussen klassiek ouder operapubliek, hun (klein)kinderen en de jonge mensen in hun omgeving te voeden. We hopen tevens dat onze keuzes (thema, componist, werkwijze en -cultuur) ook een breder palet aan mensen aan zal spreken, die zich welkom gaan voelen in het operahuis, en zich vrij voelen om zich te mengen in de conversatie.
We hebben nadrukkelijk gekozen om deze opera intergenerationeel tot stand te laten komen, in het team, de cast, het orkest en in de organisatie er omheen. Ook zijn we blij dat, dankzij enkele fondsen, ook uitvoerders met andere ervaringen dan gebruikelijk in de klassieke muziekwereld onze blik hebben kunnen laten kantelen. Elk perspectief in onze opstelling wordt vertegenwoordigd door het lichaam en/of de stem van de uitvoerder, waarin diens menszijn, in alle kracht en kwetsbaarheid, voor ons centraal staat.
Wij-cultuur
We werkten in deze productie met verschillende adviseurs, onder wie psychiater Glenn Helberg. Helberg spreekt in lezingen over de materieel en niet-materieel gerichte mens, over het verschil tussen de iken de wij-cultuur. Deze ik-cultuur is dan gericht op individuele winst, het vergaren van concrete materie of rijkdom. De wij-cultuur is een bredere zienswijze: wat is duurzaam en leefbaar voor het collectief? Hierin staat de verbinding met elkaar en natuurlijke bronnen centraal. Het gaat over waarden die niet gemakkelijk in concrete termen of cijfers te vangen zijn. Vanuit het kapitalistisch, westers gedachtegoed – met de maatstaven van conservatieve ideeën van beschaving en ‘verlichting’ – worden veel culturen en mensen als primitief bestempeld. Juist de culturen die niet direct gericht zijn op het creëren van geldelijk gewin, ten koste van andere mensen of bronnen, worden in deze dichotomie als onbeschaafd, achtergesteld en primitief gezien.
Door ons onderzoek voor en werken aan deze opera is het alleen maar helderder geworden hoezeer het kapitalisme achter deze overheersende mindset, die klimaatdestructie mogelijk maakt, schuilgaat. Ten diepste betekent kapitalisme namelijk het terugbrengen van alle onderdelen van onze wereld tot bruikbare materie voor gewin, door alles tot object te maken: planten, dieren, grond, water, zonlicht, andere mensen. Deze extractieve verhouding tot mens, aarde en natuur, schaadt de aarde en uiteindelijk onszelf. Waar in de ik-cultuur het eigenbelang voorop staat, schaadt deze zienswijze paradoxaal genoeg op de lange termijn juist datzelfde eigenbelang. De wij-cultuur richt zich niet enkel op een extractieve zienswijze van individuele prestatie en gewin, maar op de ecologie van de gemeenschap, die haar weerslag heeft in de relatie van de gemeenschap tot de aarde.
De veranderende tijd en de crises die daarbij komen kijken, vragen om een gezamenlijk gedragen vangnet, waarin ook de individuele problemen collectief ondervangen kunnen worden. Daarbij is het “koesteren van traagheid”, zoals De Overheid zingt, geen wezenlijke optie. De klimaatcrisis is geen ‘business as usual’. Wat wij als mensheid niet meer in overvloed hebben, is tijd.
Tekst: Manoj Kamps, Romy Roelofsen en Gable Roelofsen
“Dit is de grote last die nu rust op schrijvers, kunstenaars, filmmakers en alle anderen die betrokken zijn bij het vertellen van verhalen: aanons detaak omop eenverbeeldingsvolle manier de handelingsbekwaamheid en de stem van niet-mensen te herstellen. Zoals geldt voor alle belangrijke artistieke inspanningen in de menselijke geschiedenis, is dit een taak die tegelijk esthetisch en politiek is – en vanwege de omvang van de crisis die de planeet teistert, is deze taak nu beladen met de meest dringende morele urgentie.”
Amitav Ghosh, uit: De vloek van de nootmuskaat (2023)
Het theater als ruimte voor reflectie
Dramaturg Willem Bruls over The Shell Trial
Het theater als ruimte voor reflectie
Het is een bekende en vaak aangehaalde geschiedenis in de kunsten. Toen in de vijfde eeuw voor Christus in Athene de eerste experimenten met een democratisch bestuur plaatsvonden, ontstond parallel daaraan het Griekse theater. Op het moment dat een maatschappij de behoefte voelde om zich politiek te emanciperen, bedacht men meteen een correctiesysteem. Dat wil zeggen: de sociale knelpunten kon men niet alleen met discussies oplossen. Er was ook reflectie nodig, abstrahering, verdieping, re-enactment. Met het theater kon men de maatschappelijke problemen zo scherp mogelijk formuleren en problematiseren – want antwoorden en oplossingen waren niet altijd zo maar even te geven. Met het theater hield men de samenleving gezond, werd er een gevoel van collectieve identiteit en solidariteit gecreëerd. Ook bij veel theatertradities buiten Europa.
Een centraal thema in het Griekse theater is de verhouding tussen persoonlijke verantwoordelijkheid en die van de samenleving. Moet iemand zich altijd aan de wetten van een land houden, ook als dat tegen het eigen rechtvaardigheidsgevoel ingaat? Mag Antigone haar broer begraven of moet ze naar de wetten van haar oom, koning Creon, luisteren? Mag Extinction Rebellion de A12 of de A10 bezetten? Die vragen zijn eigenlijk onoplosbaar. Maar als dilemma’s niet in een maatschappelijke discussie kunnen worden beslecht, is er altijd nog de rechtspraak. De daden van Orestes worden in een toneelstuk van Aischylos uit 458 voor Christus uiteindelijk voor een rechtbank beoordeeld. In 2020 schrijven de theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit een toneelstuk over de rechtszaak tegen Shell, aangespannen door diverse burgers en ngo’s, onder wie Milieudefensie. De complexiteit van het klimaatprobleem en de vragen over de eigen individuele verantwoordelijkheid hierin waren te groot geworden. Er was reflectie nodig.
Politieke opera
Anders dan men op basis van de reputatie van de kunstvorm opera zou verwachten is het genre altijd politiek geweest. Direct en indirect. Al die meeslepende verhalen over liefde en lust, over passie en wraak, over ontrouw en overgave hebben een politieke boodschap of komen op zijn minst tot stand binnen een bepaalde politieke context. Om één voorbeeld uit vele te noemen: toen Giuseppe Verdi in 1853 La traviata schreef, had hij ook de beknellende politieke en religieuze opvattingen van zijn eigen land in gedachten. Sterker nog. Hij leed persoonlijk onder de dubbele moraal van zijn maatschappij toen hij ongehuwd samenwoonde met zijn geliefde Giuseppina Strepponi. In zijn opera worden patriarchale machtsverhoudingen ter discussie gesteld.
Maar de politieke context kan ook directer zijn. Toen in 1992 bij de Nationale Opera Life with an Idiot van componist Alfred Schnittke en librettist Viktor Jerofejev in wereldpremière ging, was dat één jaar na de ontmanteling van de Sovjetunie. De betekenis van het verhaal – een parabel over een huisgezin dat gedwongen wordt een ‘gek’ in huis te nemen en daardoor helemaal ontwricht raakt – ontging niemand. In deze opera reflecteerden kunstenaars voor het eerst op dat wat zich tot voor kort in hun land had afgespeeld.
De Nationale Opera heeft een kleine geschiedenis in het uitvoeren van expliciete politieke opera’s. De werken van de Amerikaan John Adams horen daarbij, zoals de Europese première van Nixon in China in 1988. In 2018 verscheen Das Floß der Medusa van de Duitse componist Hans Werner Henze op het toneel in Amsterdam. Dit oratorium was in de politiek verhitte jaren zestig van de vorige eeuw ontstaan. Ook Oedipus Rex van Igor Stravinsky hoort in dit rijtje thuis. Op papier een oratorium op basis van een Griekse tragedie over Oedipus, in werkelijkheid een opera over de tragische kanten van politiek wanbeleid. Eveneens is het een werk waarin persoonlijke verantwoordelijkheid niet meer van het maatschappelijk belang te onderscheiden valt.
De Brusselse Munt bracht in 1991 The Death of Klinghoffer van John Adams in wereldpremière, een omstreden werk waarin het eindeloze conflict tussen Israëli’s en Palestijnen centraal staat. Het zijn allemaal titels die ergens een rol hebben gespeeld bij de totstandkoming van The Shell Trial. Die eveneens inspiratiebronnen waren. Wat ze laten zien is dat ze allemaal als volwaardig muziektheater deel uitmaken van het debat.
Voorbeeldfunctie van een rechtszaak
In The Shell Trial staat de maatschappelijke verantwoordelijkheid centraal. Van een samenleving, van een concern, van de verantwoordelijken binnen dat concern, en van de vele andere spelers, zoals politiek, wetenschap, onderwijs enzovoorts. Iedereen speelt een rol daarin, iedereen acteert. Maar de argumenten, pleidooien en uiteenzettingen van ideeën lijken vooralsnog niets op te lossen. Zoals Oedipus zitten we allemaal gevangen in de tragische verwikkelingen die we samen gecreëerd hebben, vrijwillig en onvrijwillig. De grote vraag is: lost dan een rechtszaak iets op? Ja en nee.
Nee, omdat een rechtszaak geen directe consequentie heeft voor klimaatverandering. Het zou enorm helpen als Shell in 2030 45% van zijn emissies zou reduceren. Maar om een echte klimaatomslag te bewerkstelligen zouden alle andere bedrijven dat mondiaal ook moeten doen.
Ja, omdat een rechtszaak, net als een politiek toneelstuk en een politieke opera, een voorbeeldfunctie heeft. Het zou in de toekomst zelf een parabel kunnen worden die bewustzijn teweegbrengt en verandering oproept. Hoe vinden we binnen de opera oplossingen die we op alle niveaus zouden kunnen toepassen?
Een requiem voor de mens
The Shell Trial is niet vanzelfsprekend een opera in de klassieke zin van het woord. Niet in zijn vorm en niet in het ontstaansproces. De makers zijn in een paradox terechtgekomen. De complexe en dure kunstvorm kan niet gemaakt worden zonder zelf te vervuilen. Bovendien vat men opera al snel op als een representant van een economische dan wel culturele elite, waarmee het genre tot de status quo van het nietsdoen wordt veroordeeld. Het wordt ook belaagd: te links, te rechts, te duur, te elitair, te woke of te wit. Dat is interessant, want het geeft allemaal feilloos aan hoe prominent de politieke positie van opera is.
The Shell Trial is een opera geboren uit de geest van het oratorium, van het passiespel. Van het spel van de compassie. Een requiem voor de mens. In het oorspronkelijke toneelstuk is aan het slot een activist aan het woord. Zij sluit af met de woorden: ‘En terwijl het vonnis in de rechtbank klinkt zullen de laatste eilanders in de Stille Oceaan in een kano over hun huis glijden, heen en weer. In de hoop dat er misschien iets komt bovendrijven. Iets wat herinnert aan het feit dat het heeft bestaan.’
Tekst: Willem Bruls
Hoe we met elkaar omgaan is hoe we met de natuur omgaan
Dramaturg Saar Vandenberghe over twee sociaal-artistieke processen in het hart van The Shell Trial
Hoe we met elkaar omgaan is hoe we met de natuur omgaan
Op het podium van The Shell Trial staan 108 mensen van 10 tot 80 jaar. Samen roepen zij op tot het nemen van verantwoordelijkheid in de strijd tegen klimaatverandering en stellen zij de vraag hoe wij het leven op aarde in de toekomst rechtvaardiger vorm kunnen geven. Net zoals Lauren Michelle in haar rol als De Wet perspectieven meeweegt die vaak worden weggedrukt (de historische context, de realiteit van klimaatmigratie), zien we op het toneel ook mensen uit groepen die daar in de witte westerse operageschiedenis nauwelijks de kans toe kregen, tenzij in de rol van de exotische Ander. Twee groepen legden een fascinerende reis af in aanloop naar de première.
De ouderen
De 12 oudere performers, onze Elders, hebben allemaal wortels in voormalig Nederlandse koloniën, plekken die in het verleden, veelal door bedrijven als Shell zijn afgepakt, vervuild of verwoest.
“Mijn moeder is op Atjeh geboren, in de regio waar Shell (toen nog ‘Koninklijke Olie’) in 1892 voor het eerst naar aardolie boorde.”
Nita Liem, bewegingsregie Elders
Maar de Elders vertegenwoordigen naast dit pijnlijke verleden, ook een sleutel voor de toekomst: in de zoektocht naar nieuwe technieken om de natuur te genezen, wordt steeds duidelijker hoe essentieel de eeuwenoude kennis is, die wordt doorgegeven binnen oorspronkelijke gemeenschappen. Deze Wij-culturen richten zich op de leefbaarheid van de gemeenschap en bieden zo een alternatief voor de kapitalistische zienswijze die roofbouw pleegt op alles en iedereen. De stem van deze Wij-culturen wordt belichaamd door De Historicus, vertolkt door Jasmin White, zelf afkomstig uit de Cherokee Nation in Grand Ronde, Oregon. Ook de bewegingen van onze Elders zijn gebaseerd op kennis en rituelen die aan hen werden doorgegeven door hun voorouders. Acht zaterdagen op rij werd samen gegeten, gepraat en gedanst:
William geeft het ritme aan: Yatta! 12 paar handen trekken een denkbeeldige kris uit de schede en steken die ritueel in iemands voetspoor. Inspiratie haalden ze uit Raymonde die hen vertelde over de kris die ze als Indonesisch-Nederlands gezin cadeau kregen en hoe ongemakkelijk dat voelde, zo’n wapen in huis. Ingrid friemelt aan haar Ala Kondre ketting, rijk aan kleuren zoals zijzelf. Het friemelen wordt een abstracte beweging, alsof uit elke keel een verhaal wil ontsnappen. Kostuumontwerpers Greta Goiris en Flora Kruppa bevragen de Elders over de vorm en betekenis van traditionele kledij. Twie heeft een sjaal bij zich, één van de weinige stukken die haar ouders in 1962 konden meenemen, op hun vlucht van Indonesië naar Suriname. Ze slaat hem met haar goede arm om. Het gebaar wordt een sierlijke dansbeweging, een echo van dit vluchtverhaal.
“Ook al weet het publiek niet wat de oorsprong van een beweging is, als je iets toegewijd doet, dan fascineert dat. Het diepe weten, dat is jullie kapitaal” geeft Nita de groep mee. Ze probeert met zo weinig mogelijk bewegingstekens zoveel mogelijk te vertellen, als een kalligrafie van gebaren in de ruimte. Door de gelijkwaardige uitwisseling in dit co-creatieproces nemen de Elders, als niet-professionele performers, figuurlijk én letterlijk zelf positie in op het podium. Elk lichaam is een archief vol verhalen en voorouderlijke geschiedenislessen.
“Mijn familie strijdt tegen Shell omdat ze boringen willen uitvoeren op onze plantage Saramacca in Suriname. Dit zal de natuur onherstelbaar beschadigen. Mijn moeder heeft ons altijd op het hart gedrukt de grond te beschermen. Rotzooi maken, je omdraaien en alles achterlaten, dat kan niet meer in deze tijd.”
Linda Grootfaam, een van de Elders
Iedereen staat op en speurt stil naar de maan. Het systeemplafond wordt een nachtelijke hemel die werelden en tijden omspant, het repetitielokaal zindert van emotie en energie.
De jongeren
“Sommigen van jullie lezen bladmuziek, anderen leren de muziek van MP3’s, dat maakt niet uit. Voelen wat je zingt, is het belangrijkste!” 51 kinderen en jongeren kijken geconcentreerd naar de Londense dirigent Suzi Zumpe aan het begin van de repetitie. Twee maanden geleden kenden velen elkaar nog niet, ze wonen in Amsterdam Zuidoost, Noord, Nieuw-West, Almere of Purmerend, maar nu vormen ze samen het The Shell Trial projectkoor.
In het libretto wordt hun rol omschreven als “Vessels of the past and the future”. ‘Vessel’ betekent zowel ‘vat’ als ‘vaartuig’. Niets minder dan de stem van de hele mensheid vertolken ze dus. Deze groep is cultureel dan ook veel diverser dan de jeugdkoren die doorgaans op operapodia te zien en te horen zijn.
Net als de Elders zijn ook deze jongeren meer dan uitvoerders. Zij belichamen de generatie van wie de concrete toekomst wordt bedreigd door de opwarming van de aarde.
“Dit zijn geen random liedjes, deze opera gaat over iets belangrijks. Voor de jeugd moet er een gezonde aarde en gezonde lucht overblijven. Dat kan alleen als mensen meehelpen en het niet erger maken dan het al is.”
Jenae (12)
Choreograaf Winston Arnon vraagt iedereen om eens lekker onderuitgezakt te gaan hangen en daarna alert rechtop te staan. “Hoor je het verschil in je stem?” Op de beats van Dua Lipa werkt de groep hard aan samen bewegen en aan eigen ruimte durven innemen op het podium. Wie dat spannend vindt, wordt warm aangemoedigd door de hele groep. Dirigenten Karen en Josephine glunderen. Ook docent Valeria ziet haar leerlingen groeien: “Ze ontdekken nieuw materiaal, dat buiten hun comfortzone ligt en genieten daarvan. Door als een ensemble te werken, met kinderen van verschillende scholen en achtergronden, vinden ze hun eigen persoonlijkheid.”
In de pauze maken drie zangers uit Zuidoost snel een TikTok-filmpje in de gang. Ze voelen zich thuis in de groep en in het gebouw van Nationale Opera & Ballet. Docent Natali benadrukt de invloed van rolmodellen als Winston, de regisseurs en de diverse cast, op het beeld dat haar leerlingen zich vormen van opera én van hun eigen toekomst.
Luka en J’nyell spelen een potje Brawl Stars. Daarna wordt het muisstil, bij het beluisteren van de muziek die zal klinken vlak voor het kinderkoor opkomt. J’nyell (10) fluistert: “Deze muziek is eng en mooi tegelijk. Het kietelt mijn ziel!”
Achteraf regent het vragen aan de regisseurs: “Wanneer repeteren we in de echte zaal? Is het niet te luid om zo dicht langs het orkest te lopen? Kunnen de mensen ons wel zien?” “Hebben we echt nog maar vijf lessen tot de show?” vraagt J’nyell. Hij ademt diep in en zingt extra hard verder.
Het avontuur eindigt voor deze jongeren niet na de laatste voorstelling. Er komt een spin-off: vanaf 2025 wordt samen met een Nederlandse componist een familieopera over klimaatverandering gemaakt, gezongen én geschreven door dit koor. Zo verbindt De Nationale Opera zich structureel aan deze jonge talenten.
“Ons lichaam is ons eigen stukje natuur. Hoe we met elkaar omgaan, is hoe we met de natuur omgaan.”
Nita Liem
Tekst: Saar Vandenberghe
Elders
Nita Liem
Ingrid Coleridge
Claudia Tjon Soei Len
Twie Tjoa
Francisca Tan
Raymonde Roebana
Beppy Milder
Patrick Altenberg
William Mettendaf
Linda Grootfaam
Anna Azijnman
Anneroos Burger
Kinderen
May-Li Crichlow
Jenae Esajas
Dunyah Diallo
J’nyell Horb
Amanda Slotboom
Annelly Rosario Tiburcio
Jahcyra Smith
Sigwendeley Felter
Luna Urosevic
Miriam Mikhail
Raïsa Purperhart
Kayden Grotewal
Tessel Bavinck
Liz Patey
Juliëna Imang
Nesli Sen
Salena Laghzaoui El Azrak
Manja Stalij
Zoë Ristra
Benjamin Bakker
Rani Willy
Hendrika Fiankson
Phyllis Kwaning
Faustina Ntiamoah
Jacquelineblu Radway
Monezra Rudge
Sonakshi Bhulai
Shirin Sanakulova
Shahlâ Aslantürk
Eline Noë
Isha Raghoebarsing
Selena Hendriks
Luka Xavier Dias Da Silva
Julia Buyskes
Ezinne Nzeribe
Paulien Kok
Sien Molenaar
Zerlina Jansen
Elin van den Munckhof
Tessel van Staveren
Chaira Da Silva Neto
Caya Vugts
Daphne Bommer
Joris Zweed
Julia Hertog
Lot Jonk
Sofie Out
Valerie Brak
Ymke van de Hoef
Luna Andrea
Benthe Bottema
Anne-Sophie Bonhof
Bekijk hier de printversie van het boek
Hoofdsponsor Nationale Opera & Ballet
