Achter de schermen: de tweede toneelmeester
Tekst: Meren Rutten
Na een korte pauze van de voorstelling opent het doek en het nieuwe decor ontneemt het publiek de adem. In twintig minuten is het toneel omgetoverd tot een andere wereld. Dat is onder andere het werk van Dimitry de Groot, tweede toneelmeester bij Nationale Opera & Ballet. Hij vertelt hoe het er achter de schermen aan toe gaat tijdens zijn dagelijkse bezigheden.
Dimitry de Groot werkt al 32 jaar bij Nationale Opera & Ballet. Via een klus van een decorbouwer kwam hij in aanraking met het theater, waar de werkomgeving hem erg aansprak. Oorspronkelijk aangenomen in de functie van toneel-assistent werkte hij zich op tot tweede toneelmeester, en nog altijd brengt deze baan hem elke dag plezier. Dimitry: “Theater is zowel hard hollen als even stil blijven staan wanneer dat nodig is. De werkzaamheden zijn heel afwisselend en je werkt met een grote verscheidenheid aan mensen om samen een schitterend resultaat neer te zetten. Je doet je werk ook niet voor je eigen eer, maar voor het applaus en om de voorstelling zo goed mogelijk tot zijn recht te laten komen. Het is geweldig werk – daarom ben ik er ook al zo lang.”
Verantwoordelijkheden
De tweede toneelmeesters vormen de verbindende schakel tussen de leidinggevende en de werknemers. “Zo zorgen we dat iedereen zijn eigen kunde volledig benut, maar bijvoorbeeld ook dat een werknemer voldoende nachtrust krijgt, zodat de volgende dag alles veilig verloopt. Omdat we veel fysiek werk doen, is het belangrijk dat we goed uitgerust zijn.” Daarnaast heeft de tweede toneelmeester een leidinggevende functie ten opzichte van een team. “Onder mijn leiding is het team, dat uit zes mensen bestaat en kan variëren tot ongeveer twintig, verantwoordelijk voor het verplaatsen van alle decorstukken, het bewegen van de vloeren, het plaatsen van de instrumenten in de orkestbak en voor zowel het openen als het sluiten van het doek. Iedereen is goed op elkaar ingespeeld, en zo zorgen we voor een optimaal en geslaagd verloop van een productie.”
‘Iedereen is goed op elkaar ingespeeld, en zo zorgen we voor een optimaal en geslaagd verloop van een productie’
Decor en details
Van het voorbereiden van een productie tot het bouwen van decor; een dag in het leven van een tweede toneelmeester is nooit hetzelfde. “Op dit moment ben ik bezig met de voorstelling Maria Stuarda. Samen met het team heb ik daar onlangs een repetitie-bouw voor klaargezet in de grote studio. Zo’n repetitie-bouw – een makkelijk in en uit elkaar te halen oefendecor – is speciaal gemaakt voor de artiesten. Het heeft de exacte afmetingen van het uiteindelijke decor en zorgt ervoor dat de artiesten alvast de opstapjes, het bereik van hun geluid en eventuele moeilijkheden kunnen ervaren.” Ook laat de repetitie-bouw de tweede toneelmeester zien wat hij straks met het echte decor op het podium verwachten. “Na twee tot drie weken repeteren in de grote studio kunnen we vervolgens naar het toneel verplaatsen. Net daarvoor worden alle decorstukken vanuit het decoratelier naar het theater gebracht en krijgen wij de tijd om alles op te bouwen. Aan de hand van tekeningen die we meekrijgen van de eerste toneelmeester, regisseur en de decorontwerper maken we dan met alle technici een oplevering – oftewel het volledige decor – klaar. De regisseur beheert het totaalbeeld en laat uiteindelijk weten of het goed is.”
Na die oplevering komt de productie-driehoek – bestaande uit de eerste toneelmeester, de productieleider en een werkvoorbereider – samen met de decorontwerper, regisseur en soms zelfs de dirigent om het decor door te lopen. Alles wordt in detail bekeken en wanneer een onderdeel niet aan de wensen voldoet, wordt daar gelijk een melding van gemaakt. Dimitry: “Het is mijn taak om te zorgen dat deze eventuele aanpassingen in het schema passen: zijn ze mogelijk binnen de huidige planning en repetitietijd – en zijn de überhaupt wel te verwerkelijken?”
Decor-puzzel
De tweede toneelmeester krijgt van de productie-driehoek een tekening mee waarop te zien is hoe de indeling van het decor per akte wordt verwacht. Samen met het team is de tweede toneelmeester verantwoordelijk voor het weghalen van het oude decor en het klaarzetten van het nieuwe decor – dit alles in de korte tijd van de pauze. “Tijdens het voorbereiden van een productie zoek ik uit hoe we de ombouw van het decor op de meest efficiënte manier uit kunnen voeren. Dat vergt creatieve en innovatieve denkwijzen, want de decorstukken die tijdens een akte zijn gebruikt, moeten binnen de twintig-minuut-durende pauze worden verplaatst en opgeborgen.” Bij Nationale Opera & Ballet wordt dit in een kwadrant gedaan: aan de weerszijden en de achterkant van het podium zijn drie precies gelijke ruimtes te vinden, even groot als het podium zelf. “Zie het als een legpuzzel. We schuiven het decor van akte 1 door naar de plek waar het decor van akte 3 staat, dat op zijn beurt doorschuift naar de plek van het decor van akte 2. Dat decor verplaatsen we naar het podium. Op die manier staat alles ook weer in de juiste volgorde wanneer de voorstelling voorbij is.”
Zodra het doek sluit, eindigt de voorstelling even voor het publiek – maar begint de show achter de schermen: het hele toneelbeeld moet worden omgebouwd. Hoe is het relatief kleine team in staat een heel decor te veranderen binnen zo’n korte periode? “In de meeste theaters staan decorstukken op wielen. Bij ons is dit anders: naast het gebruik van wielen werken wij ook met vloeren en luchtkussens, eigenlijk een soort hovercraft-systeem.” Een compressor – waar wel 192.000 liter samengeperste lucht in zit – duwt lucht via een slang naar de kussens onder de vloer. “De slang zorgt dat er lucht van wel 8 bar op de kussens aangesloten zit. Ter vergelijking: op een autoband zit ongeveer 2 bar, op een fietsband misschien niet eens 1. Er wordt dus een enorme druk uitgeoefend op de vloeren.” Op het toneel passen 5 vloeren van ongeveer 3 bij 16 meter, en onder elke vloer liggen 12 luchtkussens. “Elke vloer kan apart van de ander bewogen worden en zo kunnen we dus verschillende decorstukken, die op de vloeren staan, op de centimeter verplaatsen op het toneel. Zo kan zelfs een decorstuk dat duizend kilo weegt eenvoudig worden bewogen, omdat het gewicht eraf is. Wanneer de vloeren met het decor erop goed op het podium zijn geplaatst, halen we de lucht uit de kussens en zorgen we dat de vloeren weer op gelijk niveau met het toneel komen.”
Wereldreiziger
Omdat sommige voorstellingen bij Nationale Opera & Ballet coproducties zijn, behoort een voorstelling soms tot meerdere theaters. Wanneer de voorstellingen in een ander theater worden opgevoerd, mag de tweede toneelmeester mee – in binnen- én buitenland: “Ik ga dan, alleen of met het team, met tien containers vol decorstukken naar Amerika, Spanje of Australië. Ik ben de hele wereld over geweest!” Omdat de tweede toneelmeester precies weet hoe het decor in elkaar zit en eruit moet komen te zien, helpt hij in andere theaters mee met het opbouwen van de voorstelling. “Ook in een ander theater bekleed ik dan de functie van tweede toneelmeester. Ik voel me dan op zo’n moment net een ambassadeur van Nationale Opera & Ballet en probeer een zo mooi mogelijk plaatje neer te zetten – precies zoals ik dat eerder al bij ons creëerde.”
‘Ik ben de hele wereld over geweest!’
Elk theater heeft zijn eigen werkwijze, manieren en inzichten. Daarom werkt de tweede toneelmeester met het team van het theater waar hij op dat moment is. “Soms krijg je daar een team van twintig man onder je, die niet dezelfde taal spreken als ik. Dat kan lastig zijn.” Toch lukt het altijd om een schitterende voorstelling neer te zetten met elkaar. “Theatermensen spreken dan misschien niet allemaal dezelfde taal, maar we hebben wel allemaal dezelfde mentaliteit. We zetten ons altijd vol in, en dat levert de prachtigste resultaten op!”
