Anansi-Tori's; oneindig web van vertellingen

De verhalen over de mythische spin zijn afkomstig uit de orale verteltraditie van de Asante gemeenschap in het huidige Ghana, West-Afrika. In hun taal – het Akan – is anansi het woord voor spin. In de oorspronkelijke verhalen was Anansi een bode van de goden, die met

lange gesponnen draden de aarde betrad om de mensen sociaal ethische wijsheden en inzichten bij te brengen. Daarom werd de spin in de vele oude vertellingen, die zich langzaam over de westkust van het Afrikaanse continent verspreidden, regelmatig vergeleken met de zon, waarbij de planeet het lichaam verbeeldde en haar stralen de poten symboliseerden. Anansi bracht de mensen immers verlichting in de vorm van normen en waarden. Hij deed dit door mensen hun zwaktes en zonden, zoals hebzucht en overdadige trots, te tonen en leidde hen door middel van raadsels en onverwacht inventieve wendingen naar de waarheid. Anansi werd daarom ook door velen beschouwd als de schepper van de morele mens en hiermee als bemiddelaar tussen de mensen op aarde en de goden in de hemel.

Een nieuwe wereld; een nieuwe betekenis

Aan het eind van de vijftiende eeuw leek de hemel zich echter te sluiten voor veel bevolkingsgroepen in West-Afrika. Met de intrede van de intercontinentale slavenhandel op De Middenpassage werden vele Afrikaanse volksstammen uit de binnenlanden geroofd en naar de oevers van ‘de Nieuwe Wereld’* gebracht. Onder Europees gezag werden zij beroofd van hun waardigheid en trots. Geketend in een donkere laadruimte en met een brandmerk in hun schouder of borst maakten zij de maandenlange overzeese tocht naar onder meer cacao-, koffie- en suikerrietplantages, maar hun verhalenschat aan Anansi-vertellingen brachten zij met zich mee.

Op de plantages in ‘de Nieuwe Wereld’ kregen de vertellingen over de spin een nieuwe aard en hiermee ook een nieuwe betekenis. De verhalen gingen niet langer over Anansi als boodschapper van de goden, maar over de strijd tussen de kleine spin en de wrede tijger

Tigri. De spin verloor hiermee zijn mythische karakter en werd de belichaming van de onderdrukte slaafgemaakten zelf, terwijl de machtige en hebzuchtige Tigri symbool stond voor de koloniale overheerser. Zo ontvouwden de Anansi-tori’s zich tot krachtige verhalen van weerstand, strijd en verzet, want de vindingrijke Anansi is de ogenschijnlijk veel sterkere Tigri altijd te slim af. Zo kleurden de Anansi-tori’s zich moeiteloos naar hun nieuwe omgeving; iets dat onlosmakelijk verbonden is met de kern van de veerkrachtige orale verteltraditie.

‘Kri Kra’ - unieke vertellingen in een veelheid van stemmen

Het in ere houden van de tradities en gebruiken was belangrijk voor de tot slaaf gemaakte Afrikanen. In een nieuwe wereld die hun eigenheid en cultuur tot op het bot afzwoor en ontkende, vonden zij de kern van hun oorspronkelijke identiteit terug in de verteltraditie. In Suriname werden de verhalen bijvoorbeeld verteld tijdens een torinéti (nachtwake). Een spreker, - de toriman – zette met de woorden ‘kri kra’ een Anansi-tori in. Wie zich geroepen voelde kon de toriman onderbreken door op zijn/haar/hen beurt ‘Kri Kra’ te roepen en iets aan het verhaal toe te voegen. Elke Anansi-vertelling werd op deze wijze uniek, want iedere spreker vertelde een Anansi-tori op een eigen manier. Niets lag vast, op ieder moment kon er vanuit een ander perspectief een nieuw verhaal ontstaan. Deze wisselwerking van stemmen en perspectieven voedt voortdurend het oneindige en dynamische web van vertellingen. Zo heeft de Afrikaanse orale verteltraditie kunnen voortleven en zo zullen de vertellingen altijd blijven voortbestaan.  

* De Nieuwe Wereld is de Eurocentrische benaming voor de twee Amerikaanse continenten, die door de Europeanen vanaf 1492 werden ‘ontdekt’ en waar zij zichzelf tot overheerser wilden maken.

Lees hier meer over Hoe ANANSI the stories of the world bevrijdde.