Roderick Williams en Julia Bullock vertolken vader en dochter
Tekst: Margriet Prinssen
Ze hebben nog niet eerder samengewerkt, bariton Roderick Williams, een goede bekende in Michel van der Aa’s werk, en sopraan Julia Bullock, die voor het eerst in een van zijn opera’s te zien is. In Upload vormen ze het kloppende menselijke hart in een opera vol technologie.
“Bij de eerste doorloop was ik echt verrast – iedereen trouwens – door de diep emotionele lading,” vertelt Julia Bullock. “Het is een meeslepend en sterk werk, dat tegelijk ruimte openlaat voor een eigen interpretatie. Upload gaat over verlies, over geheugen, over onvoorwaardelijke liefde, maar ook over depressie, over ons verlangen om te worden herinnerd en te worden bemind.”
Upload is een bijzondere volgende stap in het oeuvre van Michel van der Aa, waarin muziektheater en hedendaagse digitale technieken op telkens nieuwe en innovatieve wijze met elkaar worden verweven. In Upload besluit een man om zijn herinneringen, gedachten en ervaringen over te zetten naar een server, om zo voor eeuwig voort te kunnen leven. Zo hoopt hij zijn dochter gelukkig te maken. Lukt dat ook? Beide zangers hebben zo hun twijfel. “De vader bedoelt het als een cadeau voor zijn dochter,” zegt Roderick, “maar het is een twijfelachtig cadeau”. En ook Julia vindt: “Misschien probeert hij vooral de pijnlijke delen van zijn eigen leven te ontvluchten, maar je kunt niet wegrennen van je trauma’s.”
FLEXIBILITEIT
Ik spreek hen allebei apart via Zoom: Roderick vanuit zijn tijdelijke appartement in Amsterdam, Julia vanuit München, sinds kort haar woonplaats. Ze hebben twee weken gerepeteerd van half tot eind januari en hebben nu, halverwege februari, een pauze totdat de repetities worden hervat. De voorstelling zal, anders dan gepland en gehoopt, niet op 20 maart voor een live-publiek in première kunnen gaan. Wel wordt er, parallel aan de ‘theaterversie’ van Upload, gewerkt aan een filmversie, die in het voorjaar van 2021 te zien zal zijn. En de theaterversie? Die is alvast klaar, voor wanneer de live wereldpremière wel mogelijk is.
Voor Roderick betekent de huidige, strenge lockdown dat hij tussendoor niet terug kan naar huis, uit angst dat hij voor het tweede deel van de repetities en de voorstellingen niet meer vanuit het Verenigd Koninkrijk naar Nederland kan komen. Niet dat hij iets heeft te klagen: “Het is hier heerlijk, Amsterdam is een prachtige stad, ik heb een mooi appartement, ik wandel veel. Ik kan mezelf nuttig maken, vanochtend heb ik bijvoorbeeld gewerkt met twee jonge zangers uit de Opera Studio en dat was geweldig. Natuurlijk mis ik mijn vrouw, maar we zijn ook allebei heel goed in staat om onszelf te vermaken.” Lachend: “Zij vindt het heerlijk om weer even het huis voor zichzelf te hebben.”
Hij voegt eraan toe: “En wij, mensen, zijn flexibel, we wennen snel aan nieuwe situaties. Ik heb het afgelopen jaar 73 nachten achter elkaar geslapen in mijn eigen bed met mijn eigen vrouw, dat was in geen jaren gebeurd. En toen ik daarna een nacht weg moest, voelde dat heel vreemd. Ook nu, om naar Amsterdam te komen, moest ik mijn paspoort laten zien. Ik was gewoon zenuwachtig, terwijl reizen zo’n vanzelfsprekend deel uitmaakt van mijn professionele zangcarrière.”
Voor Julia heeft de lockdown, naast de evidente ramp van afgezegde concerten en een eindeloos verschuivende agenda, ook prettige kanten: “Mijn man is dirigent en pianist, dus we hebben veel samen kunnen werken en ik heb kunnen studeren. Normaal hebben we daar nooit tijd voor. Ik ben het afgelopen jaar verhuisd van New York naar München – een welkome afwisseling – en het heeft me tijd gegeven om mijn nieuwe omgeving te leren kennen.”
ONTMOETING
Julia vertelt over haar eerste ontmoeting met Van der Aa: “Hij zocht contact nadat hij me bij De Nationale Opera had horen zingen in The Rake’s Progress (2017); we dronken koffie en hij vertelde me over zijn nieuwe project, waarvoor hij toen al speelde met het idee van een voorstelling over het ‘uploaden’ van iemands bewustzijn. We raakten meteen in een geanimeerd en heel persoonlijk gesprek. Ik vertelde hem over mijn vader die gestorven is toen ik negen was. Het is een fascinerende gedachte dat je iemand van wie je houdt voor altijd kunt laten voortleven, aan de andere kant roept het veel vragen op.”
“Vanaf het begin heeft hij me ervan doordrongen dat er aan zijn nieuwe werk weliswaar veel technologie te pas komt, maar dat de basis ligt in een onderzoek naar wat ons mensen drijft, naar wat een digitale versie van een mens zou kunnen betekenen voor onze identiteit en onze relaties met anderen.”
Ze vindt het geweldig om met hem te werken: “Michel is zo aardig en aan het eind van onze eerste repetitieperiode was iedereen zo opgetogen omdat het zo’n mooie uitwisseling was. Ik begrijp heel goed dat Michel graag werkt met Roderick; hij is een genereus en zacht persoon en een geweldige zanger. Het komt niet vaak voor dat je in een omgeving verkeert waarin iedereen op hetzelfde hoge level zit.”
Dat beaamt Roderick, die nu voor de vierde keer in een werk van Van der Aa optreedt: “Ik hou ervan om met hem te werken, het is heel interessant om te zien hoe hij componeert, ik leer daar veel van. Hij vermijdt grote operagebaren, dat interesseert hem totaal niet, hij houdt van muziek die helder is, ‘clear en clean’. Hij is bepaald geen fan van vibrato, zeker niet bij zangers, en zijn harmonische wisselingen zijn als subtiele kleurschakeringen. Hij is een fenomenaal musicus en een zeer getalenteerd theatermaker en filmer. Zijn opera’s bestaan uit zoveel elementen: film, live zang, orkest, vormgeving, editing, het komt allemaal bij elkaar en in die hele complexe machinerie is er maar één persoon die weet hoe al die elementen bij elkaar komen. Het is crazy.”
TECHNOLOGIE
Voor Julia is het de eerste keer dat ze met zoveel techniek te maken heeft op het toneel en überhaupt dat haar stem wordt gemixt, waardoor ze met een zendmicrofoon moet zingen: “Ik was in het begin enorm onder de indruk, in de grote repetitiestudio was het hele decor nagebouwd. Michel bleef zeggen dat het rudimentair was en we repeteerden met vooraf opgenomen tracks, maar het voelde super professioneel.” Ze lacht uitbundig: “Soms is de stap van repetitieruimte naar toneel zo groot, maar ik denk dat ik nu niet meer zo overweldigd ga worden door de overdaad aan geavanceerde techniek.”
Behalve de twee live zangers op toneel, zijn er schermen waarop wordt geprojecteerd. Roderick: “Dat maakt het repeteren heel vreemd, want we bevinden ons in dezelfde ruimte en we hebben een gesprek, maar we staan niet naast elkaar. Ik word gefilmd in motion capture-pak, Julia als mijn dochter reageert op het beeld dat uiteindelijk op het scherm te zien is.”
“Vanwege de strenge coronamaatregelen hebben we veel minder contact dan normaal,” vertelt hij. “Dat maakt het heel anders dan anders, want ‘bonding’ is normaal gesproken zo belangrijk in een creatief proces. Je gaat met elkaar uit eten, je leert elkaar kennen. Nu gaan we om vijf uur allemaal naar ons eigen appartement.”
EMOTIES
De opera roept bij hen andere emoties op: Roderick is vader, hij heeft twee dochters en een zoon van in de twintig. “Het is gek, in de opera ben ik een personage zonder naam, ik ben gewoon ‘de vader’. Julia zou theoretisch mijn dochter kunnen zijn. De moeder in de opera is overleden. We spreken met veel liefde over haar, ze lijkt een soort lijm geweest te zijn in ons gezin die we heel erg missen. En dan komt de vader plotseling als ‘upload’ thuis bij zijn dochter. Zij probeert hem te begrijpen. Waarom heeft hij dit gedaan? Is hij nog dezelfde? Lukt het hen om zo verder te leven? Julia zei al meteen de allereerste keer: het lijkt er meer op alsof de vader ergens voor weg probeert te lopen. En zo werkt het niet in het leven: je neemt alles mee, ook je trauma’s en minder prettige herinneringen.”
Dat onderschrijft Julia van harte: “De vader hoopt de pijn die hij heeft ervaren kwijt te raken in het ‘upload’-proces, maar iedereen die iets van trauma’s weet of van depressie en angst, weet dat dat niet werkt. Je moet proberen je trauma’s te omarmen in plaats van ze ontkennen.”
Ze vertelt over een interessant gesprek laatst met een jonge vrouw die zich afvroeg waarom het bijna altijd een man betreft als het in literatuur, film of wetenschap gaat over de mogelijkheden van het uploaden van een bewustzijn. “Het lijkt wel of de aloude dichotomie hier speelt: de man staat voor de geest en de vrouw voor het lichaam. En de geest is uiteraard belangrijker. Ik heb het er met Michel nog niet over gehad, maar het kan zijn dat deze gedachte op de achtergrond voor hem een rol heeft gespeeld. Hoe dan ook, in Upload wordt duidelijk dat de vader zijn eigen verlangens voorrang geeft en zelfs niet vraagt naar die van haar. De dochter op haar beurt accepteert niet alles van hem, zij daagt hem uit, ze confronteert hem met zijn zwakheden. We moeten heel vaak lachen, Roderick en ik, de teksten zijn herkenbaar. We hebben mooie gesprekken tijdens de repetities, ook om ervoor te zorgen dat onze ‘emotionele temperatuur’ op elkaar is afgestemd. Het is een fascinerend proces. Er zijn zoveel verschillende niveaus om dit stuk te benaderen, we zijn nog lang niet uitgedacht.”
De theaterversie van Upload is bij DNO te zien van 1-8 oktober. Kijk hier voor tickets & info.
