De geschiedenis van Het Nationale Ballet

In februari 2002 wijdt Het Nationale Ballet een programma aan componist Louis Andriessen, met daarin naast Hans van Manens Symphonieën der Nederlanden twee premièrewerken: Tao van Krzysztof Pastor en Slag van de gevierde hedendaagse choreografe Krisztina de Châtel, die hiermee haar debuut bij het gezelschap maakt.

In maart en april 2004 viert Het Nationale Ballet de 100ste geboortedag van George Balanchine (1983†), de Russisch-Amerikaanse grootmeester van het 20ste-eeuwse ballet. Naast Theme and Variations en Agon presenteert het gezelschap de Nederlandse première van de 27ste door het gezelschap verworven Balanchine-choreografie: Who Cares?, op muziek van George Gershwin. De kostuums worden ontworpen door François-Noël Cherpin. “Who Cares? is een aanwinst voor Het Nationale Ballet (..) Bij elk sprongetje, elke draai, denk je 'Oooohhhh yessss, Balanchine loves showbizz'”, aldus de Volkskrant.

In december 2004 presenteert Het Nationale Ballet Russische Sprookjes, ter ere van de 75ste sterfdag van impresario en Ballets Russes-leider Serge Diaghilev. Naast Fokines meesterwerken Les Sylphides en Petroesjka bevat het programma de wereldpremière van Ted Brandsens Vuurvogel. De Volkskrant: “De grootste troef in Vuurvogel is de hoofdrol die Brandsen creëerde voor Sofiane Sylve (..) Brandsen laat haar excelleren in haar vurige aanpak, majestueuze beheersing en warme uitstraling (..) Samen met het bonte spektakel Petroesjka en het poëtische Les Sylphides is dit een onderhoudend en betoverend programma.”

Brandsens Vuurvogel wordt na de voorstellingen in Amsterdam ook gedanst tijdens het grootschalige Diaghilev Festival in Groningen.

In februari 2005 gaat de tweede avondvullende productie van huischoreograaf Krzysztof Pastor in première: Don Giovanni, gezet op een instrumentale bewerking van Rob Zuidam van Mozarts beroemde opera. “Pastors choreografie is levendig en energiek (..) Zijn duetten stromen over van hartstocht, van zoet genot, van onbezonnen bravoure, van wanhopig verlangen”, aldus NRC Handelsblad. Danseres Rüta Jezerskyte wordt voor haar rol in het ballet genomineerd voor de Zwaan voor ‘Meest indrukwekkende dansprestatie’.

De terugkeer van Hans van Manen als vaste choreograaf wordt gevierd met een wereldpremière van zijn hand in het programma Master Moves: Frank Bridge Variations. “Van Manen begint met voltreffer (..) De choreograaf weet de negen variaties van Benjamin Britten aaneen te smeden tot een magistrale eenheid in verscheidenheid”, schrijft De Telegraaf over het nieuwe werk. Een andere belangrijke première in Master Moves is William Forsythes The Second Detail. De Volkskrant: “De dansers van Het Nationale Ballet trekken dit nieuw verworven repertoirestuk krachtig naar zich toe door de hoekige heuplijntjes scherp af te zetten tegen soms verleidelijke X-benen of onverwacht lyrische spitzensprongen.”

In juni 2005 danst Het Nationale Ballet, in het programma Ballet Now, voor het eerst een werk van Christopher Wheeldon, op dat moment de eerste officiële huischoreograaf van het New York City Ballet. Continuum, zoals de titel van het premièrewerk luidt, legt de basis voor een langdurige samenwerking tussen Wheeldon en Het Nationale Ballet. Ballet Now bevat verder nieuwe werken van Jacopo Godani, Adrian Burnett en de reprise van David Dawsons The Grey Area. De premièrevoorstelling wordt opgedragen aan oud-danseres en balletmeester Maria Aradi, die na 33 jaar verbonden te zijn geweest aan het gezelschap terugkeert naar haar geboorteland Hongarije. 

In het dubbelprogramma Lines 1 en 2 neemt Het Nationale Ballet Hans van Manens Solo, in 1997 gecreëerd voor Nederlands Dans Theater, op het repertoire. Zelden werd zó'n kortdurende choreografie (ruim zes minuten) zó bejubeld. “Solo spettert, sputtert en swingt (..) Wat kan dans toch verrukkelijk zijn”, aldus NRC Handelsblad. In hetzelfde dubbelprogramma neemt Het Nationale Ballet ook zijn 28ste Balanchine-ballet op het repertoire: Square Dance. Naast solisten Igone de Jongh en Boris de Leeuw wordt in de pers ook het dansersensemble geprezen, dat, volgens dagblad Trouw, “heerlijk bijdraagt aan de sprankelend gedanste levenslust die Balanchine voor ogen had.”

In het voorjaar van 2006 presenteert Het Nationale Ballet ter gelegenheid van zijn 45-jarig bestaan nog een dubbelprogramma: Hollandse School 1 en 2. Met daarin een selectie werken van (voormalig) vaste choreografen Rudi van Dantzig, Toer van Schayk, Hans van Manen, Ted Brandsen, David Dawson en Krzysztof Pastor, waaronder de wereldpremières van Van Manens Six Piano Pieces en Dawsons The Gentle Chapters. “Liefde voor soberheid bindt de zes heren van de Hollandse School. Een fantastische balletonderneming”, schrijft de Volkskrant. Dawson ontvangt voor zijn nieuwe choreografie zowel de Prix Benois de la Danse Award als de Choo San Goh Award.

In mei en juni 2006 vinden tien voorstellingen plaats van Zwanenmeer Bijlmermeer, waarin urban-dansers van Don't Hit Mama samen met dansers van Het Nationale Ballet een nieuw licht laten schijnen op het ‘ballet der balletten’. De regie is in handen van Nita Liem, artistiek leidster van Don't Hit Mama. Antonie Broek creëert de soundtrack, waarin Tsjaikovski's muziek gecombineerd wordt met ‘moderne, urban mystiek’. De voorstelling wordt gespeeld op het Augustinus College Zuidoost en in de operastudio van Het Muziektheater, waarmee een heel nieuw, jong publiek bereikt wordt. In 2009 wordt Zwanenmeer Bijlmermeer II uitgebracht, een vervolg op deze eerste editie. Hiervan worden 30 voorstellingen gegeven door heel Nederland, waarbij steeds samengewerkt wordt met een lokale middelbare school.

Seizoen 2005/2006 wordt afgesloten met His Master's Choice, met vier door Hans van Manen gekozen choreografieën. Naast Balanchines Kammermusik No. 2 bevat het programma een wereldpremière van Ted Brandsen, Stealing Time, en de Nederlandse premières van Jerome Robbins A Suite of Dances en Martin Schläpfers Streichquartett. “Topdansavond bij Hans van Manen”, kopt NRC Handelsblad, en dagblad Trouw schrijft: “Robbins creëerde A Suite of Dances voor sterdanser Mikhail Baryshnikov (..) Nu is het de jonge danser Cédric Ygnace die een zinderend balletwondertje levert in de perfecte balans tussen terloopsheid en technische precisie.”

In februari 2007 neemt Het Nationale Ballet voor het eerst een integrale uitvoering van Marius Petipa's meesterwerk La Bayadère op het repertoire, en wel in de versie van de beroemde Russische oud-ballerina Natalia Makarova, die zelf naar Amsterdam komt om de dansers intensief te coachen. “Betoverend (..) Bijna drie uur lang amusement en pure dans op hoog niveau”, schrijft De Telegraaf. En NRC Handelsblad: “La Bayadère is een aanwinst voor Het Nationale Ballet (..) het bevat alle ingrediënten die een ballet romantisch maken (..) Makarova's Bayadère bezit in zijn geheel vaart en dynamiek en is qua dans bijzonder kleurrijk, een ballet waar dit gezelschap jaren mee vooruit kan.”

Ter ere van de 75ste verjaardag van Hans van Manen (1932) organiseert Het Nationale Ballet een omvangrijk Hans van Manen Festival. In een kleine drie weken tijd worden maar liefst 21 werken van de meesterchoreograaf uitgevoerd door, naast Het Nationale Ballet, het San Francisco Ballet, Stuttgarter Ballett, Bayerisches Staatsballett, Balletmainz, Nederlands Dans Theater, Introdans en de Nationale Balletacademie. Ook treden Uliana Lopatkina, Ivan Kozlov en Sofiane Sylve op als gastsolisten. De openingsavond wordt bijgewoond door Koningin Beatrix en Prinses Máxima. Voor aanvang van de voorstelling dansen studenten van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten op het plein voor Het Muziektheater Hans van Manens ‘klompenchoreografie’ Clogs. Trouw schrijft: “De maestro legde na afloop van alle programmapremières zijn bloemen aan de voeten van het ensemble neer (..) Zo werd het Hans van Manen Festival niet alleen een ode aan de belangrijkste Nederlandse choreograaf, het was een ode aan de danskunst en diens beoefenaars.” En de vooraanstaande Duitse danscriticus Jochen Schmidt noteert in Die Welt: “Als sich nach dem letzten Vorhang der Jubilar selbst zu seinen Darstellern auf die Bühne gesellte, erhob sich das Publikum wie ein Mann in einer einzigen großen Bewegung zur spontansten ‘standing ovation’, die der Kritiker je erlebt hat. Wohl jeder im Theater war sich bewusst, an einem tanzhistorischen Ereignis teilgenommen zu haben.”

De grote nieuwe avondvullende productie van dit seizoen is Ted Brandsens Coppelia. Het ballet, naar een libretto van Janine Brogt, is een eigentijdse bewerking van het gelijknamige klassieke balletverhaal, gezet op de oorspronkelijke muziek van Léo Delibes. Tekenaar en illustrator Sieb Posthuma (2014†) ontwerpt de decors en het concept voor de kostuums, die op basis daarvan worden vormgegeven door François-Noël Cherpin. De hoofdrollen in het ballet worden vertolkt door solisten Igone de Jongh (Zwaantje), Artem Yachmennikov (Frans) en Mathieu Gremillet in de rol van de malicieuze Dr. Coppelius. “Het ‘Oooohhh’ ontbrak er nog net aan. Met twee open doekjes onthaalde het premièrepubliek de nieuwe grote productie van Het Nationale Ballet”, aldus de Volkskrant. En het Franse tijdschrift Danse schrijft: “Quelque chose d'unique, d'important, de nouveau se passe sous nos yeux.”

Na de eerdere productie van Sir Peter Wright uit 1977 brengt Het Nationale Ballet in februari 2009 een geheel vernieuwde versie van het klassiek-romantische Giselle uit,  onder regie en met additionele choreografie van hoofd van de artistieke staf Rachel Beaujean (tijdens haar danscarrière een prachtige Myrtha) en voormalig sterdanser Ricardo Bustamante, die de mannelijke hoofdrol in het ballet veelvuldig danste. De decors en kostuums worden ontworpen door Toer van Schayk. Bij de premièrevoorstelling op 10 februari worden de hoofdrollen vertolkt door eerste solisten Anna Tsygankova en Jozef Varga. NRC Handelsblad: “Op de première triomfeert Tsygankova: ongelooflijk hoe zij met ijzeren beheersing ultieme lichtheid weet te suggereren. In Josef Varga treft zij een partner die haar kundig laat zweven en zelf een verzorgde techniek demonstreert.” De Groene Amsterdammer: “Deze nieuwe Giselle kan zeker net zo lang mee als haar voorganger. We zitten goed de komende dertig jaar.”

Voor het eerst danst Het Nationale Ballet een integrale versie van Marius Petipa's beroemde klassieker Don Quichot, en wel in een speciaal voor het gezelschap gecreëerde versie van Alexei Ratmansky. De productie wordt in binnen- en buitenland bejubeld en is in november 2010 ook te zien in China. Fransman Jérôme Kaplan ontwerpt de prachtige decors en elegante, stijlvolle kostuums voor het ballet. Bij de premièrevoorstelling op 13 februari 2010 worden de hoofdrollen gedanst door Anna Tsygankova en Matthew Golding, die hiervoor beiden genomineerd worden voor een Zwaan voor ‘Meest indrukwekkende dansprestatie’. “De nieuwe Don Quichot-enscenering van Alexei Ratmansky is tot in het kleinste detail doordacht, gedoseerd en geregisseerd”, aldus NRC Handelsblad. En De Telegraaf schrijft: “Het is een belevenis mee te maken hoe Het Muziektheater langzaam maar zeker in lichterlaaie wordt gezet door de spectaculaire dans (..) De productie van Alexei Ratmansky is wel de beste versie die er bestaat van dit klassiek-romantische ballet.” Het toonaangevende Britse danstijdschrift Dance Europe roept Ratmansky's Don Quichot uit tot een van de tien ‘Outstanding Productions of the Year’.

Veel aandacht is er dit seizoen voor de invloed die het choreografische genie George Balanchine heeft gehad op choreografen als Hans van Manen en William Forsythe, én de invloed die deze twee meesters op hun beurt weer hebben op de nieuwe generatie dansmakers. Naast diverse werken van dit fameuze drietal - waaronder de Nationale Ballet-premières van Van Manens Concertante en Forsythes In the middle, somewhat elevated - leidt dit onder meer tot de Nederlandse premières van Christopher Wheeldons Tryst en David Dawsons Reverence en de wereldpremière van Nicolo Fontes Record of Joy. Dawson creëerde Reverence oorspronkelijk voor het Marijinski Ballet en was daarmee de eerste Britse choreograaf die een ballet maakte voor dit fameuze gezelschap. Reverence werd in Rusland onderscheiden met de prestigieuze Golden Mask Award.

Fransman Benjamin Millepied, bekend van zijn chorografie voor de Hollywood-film Black Swan, maakt in het programma Strong Voices zijn debuut bij Het Nationale Ballet met de wereldpremière One thing leads to another, op nieuwe, speciaal voor deze gelegenheid gecomponeerde muziek van Nico Muhly. De meeste dansrecensenten oordelen kritisch over Millepieds nieuwe werk, waar Hans van Manens Without Words - dat in hetzelfde programma in première gaat - uitgebreid wordt geprezen. “Woorden schieten tekort (..) Hans van Manen liet niet óp de muziek dansen, maar voegt er iets wezenlijks aan toe”, schrijft De Telegraaf. En het Noordhollands Dagblad oordeelt: “Hans van Manen blijft verbazen, de 78-jarige choreograaf is er weer in geslaagd een werk te creëren dat ontroert en aangrijpt.”