De geschiedenis van Het Nationale Ballet

Ter gelegenheid van het 20-jarig jubileum van Het Nationale Ballet creëren de drie huischoreografen ieder een nieuw werk: Onder mijne voeten (Rudi van Dantzig), I Hate You Too, Johnny (Toer van Schayk) en het nog steeds veelvuldig gedanste 'ballet voor twee' Sarcasmen (Hans van Manen), dat bij de première op onnavolgbare wijze wordt vertolkt door solisten Rachel Beaujean en Clint Farha. 

Toer van Schayk maakt zijn eerste avondvullende ballet: Landschap, na Van Dantzigs Romeo en Julia is dit het tweede avondvullende werk van een Nederlandse balletchoreograaf. In het caleidoscopisch opgezette, vaak surrealistische dansspektakel houdt Van Schayk zijn publiek een spiegel voor; in een vredig Nederlands rivierlandschap toont hij beelden van onder meer oorlog, onderdrukking, wetenschap als commercie en milieuverontreiniging. 

Een belangrijke aanwinst voor het repertoire is ook Hans van Manens Grosse Fuge, dat hij oorspronkelijk in 1971 voor Nederlands Dans Theater creëerde en dat bij die gelegenheid meteen werd uitgeroepen tot "meest belangwekkende Europese ballet van het decennium". Tot op de dag van vandaag is Grosse Fuge een van de wereldwijd meest uitgevoerde werken van de meesterchoreograaf.

Voor het eerst neemt Het Nationale Ballet in dit seizoen een choreografie op het repertoire van Bronislava Nijinska, de zus van de legendarische danser en choreograaf Vaslav Nijinski. Nijinska creëerde Les Biches in 1924 voor Diaghilevs Ballet Russes. Bij die gelegenheid vertolkte ze zelf de rol van gastvrouw in het ballet. Bij Het Nationale Ballet wordt Les Biches ingestudeerd door haar dochter, Irina Nijinska.

Een enorme publiekstrekker dit seizoen is het Hans van Manen-programma in Theater Carré, bestaande uit In and Out, Adagio Hammerklavier en vier van zijn vijf Pianovariaties: Sarcasmen, Trois gnossiennes, Pose en Portrait. Dit laatste werk wordt uitgevoerd door gastdanseres Pauline Daniëls, voor wie Van Manen deze solo enkele maanden eerder creëerde.

Recordcijfers (19.915 bezoekers) behaalt Het Nationale Ballet met een serie voorstellingen van Rudi van Dantzigs Romeo en Julia in Carré. De premièrevoorstelling wordt gedanst door Alexandra Radius en Henny Jurriëns. De meeste aandacht gaat ditmaal echter uit naar het jonge paar Jane Lord - dan net bevorderd tot tweede soliste - en Barry Watt.

Veel aandacht is er ook voor Van Dantzigs nieuwe, controversiële ballet Want wij weten niet wat wij doen. De choreografie - waarin naast een 'christusfiguur', Clint Farha, ook huidig artistiek directeur Ted Brandsen een belangrijke rol heeft als Adam, de eerste mens - schetst een somber maar uiterst indrukwekkend beeld van hoe wij als mensen met de wereld en met elkaar omgaan. 

Met de Tsjaikovski Pas de Deux neemt Het Nationale Ballet zijn 20ste Balanchine-ballet op het repertoire. "Een duet als een frisse lentebries, speels, pittig, briljant en met veel vaart (..) door Caroline Iura en Fred Berlips uistekend en met bravoure gedanst", aldus NRC Handelsblad.

Met het ambitieuze Bacchanten onderstreept artistiek leider Rudi van Dantzig zijn voorliefde voor experiment. Hij heeft voor deze productie toneelregisseur Gerardjan Rijnders uitgenodigd, die samen met componist Boudewijn Tarenskeen, dramaturg Janine Brogt én met assistentie van choreograaf Ted Brandsen een grootse, beklemmende en volstrekt eigenzinnige bewerking heeft gemaakt van Euripides' beroemde, satirische tragedie. 

Ter gelegenheid van het afscheid van de Stadsschouwburg creëert Van Dantzig het mannenduet Afzien, voor solisten Han Ebbelaar en Francis Sinceretti. De laatste beëindigt met dit optreden zijn danscarrière. Toer van Schayk maakt voor het laatste Stadsschouwburg-programma zijn meesterwerk 7e Symfonie, dat een klein jaar later wordt onderscheiden met de Choreografieprijs van de VSCD en nog steeds kan rekenen op staande ovaties.

Voor de gezamenlijke, officiële openingsvoorstelling creëert Toer van Schayk Zoals Orpheus, dat een double bill vormt met Otto Kettings Ithaka, uitgevoerd door De Nederlandse Opera. Twee dagen laten presenteert Het Nationale Ballet een eigen openingsprogramma, met daarin een nieuw werk van Hans van Manen, Opening, en de reprises van 7e Symfonie van Van Schayk en Collective Symphony van Van Dantzig, Van Manen en Van Schayk. 

In april 1987 neemt het gezelschap Frederick Ashtons avondvullende Assepoester op het repertoire, op de gelijknamige compositie van Sergej Prokofjev en met decors en kostuums van David Walker. Het ballet groeit al snel uit tot een van de grote publiekssuccessen van Het Nationale Ballet. De hoofdrollen worden bij de première gedanst door tweede solisten Jane Lord en Wim Broeckx, die op dat moment ook in het echte leven verliefd zijn, wat voor extra magie zorgt. "Een oogstrelende balletklassieker", oordeelt Het Parool.

Op 18 mei 1987 werkt Het Nationale Ballet mee aan de openingsmanifestatie van Amsterdam Culturele Hoofdstad van Europa. In Theater Carré wordt Hans van Manens iconische videoballet Live uitgevoerd, bijgewoond door onder meer Koningin Beatrix, Prins Claus en de ministers van Cultuur uit diverse Europese landen. Tegelijkertijd kan het publiek in Het Muziektheater het ballet via een digitale verbinding op een grote video-wall zien. Aansluitend worden in Het Muziektheater Van Manens balletten Corps en Symphonieën der Nederlanden gedanst.

Op 31 maart 1988 gaat het eerste volledig Nederlandse Zwanenmeer in première, in een choreografie van Rudi van Dantzig en met decors en kostuums van Toer van Schayk (die ook de volksdansen in de derde akte voor zijn rekening neemt). De productie wordt - ondanks een aanvankelijk gemengde persontvangst - al snel als een van de belangrijke mijlpalen in de Nederlandse dansgeschiedenis gezien. "Zwanenmeer Van Dantzig mooiste tot nu toe", kopt de Volkskrant.

De Amerikaanse, in Parijs werkzame hedendaagse choreograaf Carolyn Carlson maakt met Shamrock een avondvullend werk voor 34 dansers van Het Nationale Ballet, op speciaal voor de gelegenheid geschreven muziek van de beroemde filmcomponist Gabriel Yared. Een productie met een, aldus NRC Handelsblad, "zeer subtiele, heldere bewegingsstijl, een vaak poëtische, bijna breekbare sfeer en een wonderbaarlijke zeggingskracht in surrealistische beelden en situaties". 

Een andere opmerkelijke première in dit seizoen is Bread Dances van Édouard Lock, boegbeeld van de op dat moment jongste danssensatie van Canada: het eigenzinnige LaLaLa Human Steps. "Een subliem ballet (..) Wat er aan scherpte, precisie en grilligheid in dans gebeurt, grenst aan het ongelooflijke", schrijft Trouw.

Een vanaf het eerste moment geweldige publieksfavoriet is Maguy Marins Groosland, ook wel het 'dikkertjesballet' genoemd, vanwege de kostumering van Casanova, waarbij het lijkt alsof de dansers naakt zijn en een veelvoud aan gewicht meetorsen. "Een verrukkelijk, knap gemaakt werk met een onbevangen speelsheid die je in de dans niet vaak meer ziet", aldus NRC Handelsblad.

In maart 1989 is Sir Peter Wrights The Sleeping Beauty voor het eerst in Het Muziektheater (nu Nationale Opera & Ballet) te zien. De choreograaf en ontwerper Philip Prowse passen hun productie uit 1981 aan voor de veel grotere toneelmaten van het nieuwe theater. 

De belangrijkste première in dit seizoen is Toer van Schayks Requiem op Mozarts gelijknamige dodenmis.

Anton Koolhaas noemt het ballet in Vrij Nederland meteen na de première een "belangrijke aanwinst voor Het Nationale Ballet". 

Ter gelegenheid van het Holland Festival 1991 presenteert het Nationale Ballet met het tweede deel uit Artifact voor het eerst een werk van William Forsythe, een van de grootste dansvernieuwers van de 20ste eeuw. Twee jaar later neemt het gezelschap het complete ballet op het repertoire, dat aldus het Algemeen Dagblad "meesterlijk, overdonderend en ongrijpbaar" is. 

In dezelfde Holland Festival-editie danst het gezelschap voorts ook de wereldpremière van Toer van Schayks Pyrrhische Dansen IV (het vierde deel van een reeks werken van zijn hand) en de Nederlandse première van Bronislava Nijinska's meesterwerk Les Noces.