De geschiedenis van Het Nationale Ballet

Een van de hoogtepunten van de jubileumviering is het dubbelprogramma Present/s in februari 2012, waarin negen nieuwe werken in première gaan van vooraanstaande choreografen: Juanjo Arqués, Ted Brandsen, David Dawson, Sol León en Paul Lightfoot, Hans van Manen, Krzysztof Pastor, Alexei Ratmansky, Ton Simons en Christopher Wheeldon. Ontwerper Keso Dekker verzorgt voor alle negen balletten het decor- en voor een aantal werken ook het kostuumontwerp. “Startänzer, Ausnahme-Choreographen. Ballett auf der Höhe unser Zeit”, schrijft de Frankfurter Allgemeine, en de Moskovskie Novosti oordeelt: “An example to be followed. Maybe our theater managers (..) should be sent for training to Holland to learn how to do Jubilees.”

Present/s wordt opgedragen aan Rudi van Dantzig.

Een week voor het Hans van Manen-gala gaat in de Gashouder in Amsterdam Het Nationale Canta Ballet in première, naar een initiatief van Karin Spaink en Maartje Nevejan, in een choreografie van Ernst Meisner. Ruim vijftig Canta's (klein voertuig bedoeld voor mensen met een beperking) en hun bestuurders en dansers van Het Nationale Ballet en het Nova College Haarlem ontmoeten elkaar in deze bijzondere productie op de dansvloer. Dagblad Trouw schrijft: “Wat een spannend en gewaagd idee om deze, op het eerste oog, geheel verschillende werelden bij elkaar te brengen. Souplesse en staal, gezondheid en ziekte, beweging en stilstand.” De NTR zendt een vierdelige televisieserie uit over het creatieproces van deze speciale productie, onder regie van Maartje Nevejan.

In het Holland Festival 2013 presenteert Het Nationale Ballet een volledig nieuwe double bill, met daarin de wereldpremières van Sacre du Printemps van de Chinese choreograaf Shen Wei - die hiermee zijn debuut bij het gezelschap maakt - en Overture van David Dawson. “Overture van Dawson zet klassiek ballet in de hoogste versnelling, Sacre du Printemps van Shen Wei eist van de dansers juist een ingetogen virtuositeit en organische flow”, aldus de Volkskrant. En Theaterkrant.nl typeert de productie als een “bijzonder goed programma”, waarin beide choreografen met een “mathematische precisie” te werk gaan.

Enkele maanden na de première wordt Dawsons Overture genomineerd voor de Zwaan voor ‘Meest indrukwekkende dansproductie’. 

In september 2013 debuteert het befaamde duo Emio Greco en Pieter C. Scholten - die samen de directie van stadsdansgezelschap ICK Amsterdam voeren - bij Het Nationale Ballet met de wereldpremière van Het lichaam van Het Nationale Ballet. De nieuwe choreografie wordt gecombineerd met onder meer Hans van Manens Corps, wat dagblad Trouw tot de volgende constatering bracht: “Gevaarlijk is het om werk van Greco en Scholten, die kitsch als stijlmiddel niet schuwen, naast Hans van Manen te zetten, een choreograaf met het adagium less is more. Maar dat het corps de ballet van Het Nationale Ballet stáát, is evident.” 

In april en mei 2014 presenteert Het Nationale Ballet de eerste editie van Dutch Doubles, waarin bekende choreografen de samenwerking aangaan met kunstenaars uit andere disciplines. Voor deze editie werkt Hans van Manen samen met harpist Remy van Kesteren (Dances with Harp), Jorma Elo met modeontwerpers Viktor&Rolf (die voor Elo's Shapeonder meer vierkante tutu's ontwerpen), Ton Simons met fotograaf en videomaker Rineke Dijkstra (Romance) en Juanjo Arqués met beeldend kunstenaar Krijn de Koning (Roulette). “Zo spannend en springlevend kan neoklassieke dans dus zijn. Het Nationale Ballet koppelt in Dutch Doubles vier choreografen aan Nederlandse kunstenaars uit andere disciplines, van Rineke Dijkstra tot Viktor&Rolf. Het resultaat mag er wezen”, schrijft De Telegraaf in een viersterrenrecensie.

Simons’ Romance wordt een half jaar na de wereldpremière onderscheiden met de Zwaan voor ‘Meest indrukwekkende dansproductie’. Van Manens Dances with Harp blijkt achteraf het laatste ballet te zijn dat de dan 81-jarige choreograaf in Nederland creëert (een half jaar later maakt hij nog Alltag voor het Ballett am Rhein in Düsseldorf). 

In april 2015 presenteert Het Nationale Ballet de Nederlandse première van John Neumeiers La Dame aux Camélias, een aangrijpend dansdrama naar de gelijknamige roman van Alexandre Dumas, die ook Verdi inspireerde tot zijn opera La Traviata. De hoofdrollen worden bij de premièrevoorstelling op 10 april gedanst door de Nederlandse eerste solisten Igone de Jongh en Marijn Rademaker. “Het Nationale Ballet overtreft zichzelf (..) Alles klopt aan dit ballet dat choreograaf John Neumeier al in 1978 maakte voor het Stuttgarter Ballett, dat de hele wereld overging en nu ‘eindelijk’ is toegevoegd aan het repertoire van het Amsterdamse gezelschap”, aldus het Noordhollands Dagblad. De Volkskrant is terughoudender, maar vooral vol lof over de uitvoering van het ballet: “Natuurlijk is het een draak van een verhaal (..) Maar gelukkig heeft Het Nationale Ballet topsolisten als Igone de Jongh en Marijn Rademaker in huis (..) Met een inleving waar je u tegen zegt en een briljante techniek doen zij je het verhaal regelmatig vergeten. Zo wordt dit ballet toch een mooie aanwinst voor het gezelschap.”

De Junior Company presenteert dit seizoen niet alleen een eigen tourneeprogramma, maar brengt in mei 2015 samen met ISH Dance Collective ook de familievoorstelling Narnia: de leeuw, de heks en de kleerkast uit. Het is de eerste samenwerking tussen Ernst Meisner en ISH-choreograaf Marco Gerris, waarbij zij ballet en hiphop op een verfrissende manier laten samenkomen. “Met zijn allen gaan we plat voor Narnia (..) Ballet en hiphop doen niet voor elkaar onder. Sterker, ze zijn aan elkaar gewaagd. En ze leggen elkaar uit. Ballettomanen krijgen het uitdrukkingsvermogen van de hiphop ingewreven. En wie de klassieke dans wegzet als iets elitairs met ijle elfjes in tutu's, ziet hier hoe krachtig het is, hoe actueel”, aldus NRC Handelsblad.

Op 6 februari 2016 beleeft Ted Brandsens tweede avondvullende productie haar wereldpremière: Mata Hari, naar het bijzondere levensverhaal van de Friese danseres en spionne Margaretha Geertruida Zelle (1876-1917). De Britse componist Tarik O’Regan schrijft speciaal voor de productie nieuwe muziek en voorts wordt Brandsen bijgestaan door dramaturg Janine Brogt en ontwerpers Clement & Sanôu (decor en licht) en François-Noël Cherpin (kostuums). De titelrol in het ballet wordt tijdens de premièrevoorstelling gedanst door eerste soliste Anna Tsygankova, die hiervoor later de Zwaan voor ‘Meest indrukwekkende dansprestatie’ in ontvangst mag nemen. In een vijfsterrenrecensie oordeelt Bachtrack: “It is not just a biography but an emotional journey of great depth with character development. Brandsen knows how to capture the audience with an excellent balance of narrative elements, emotional expression and dance which definitely pays tribute to the fascinating person Mata Hari was.”

Voor de Nederlandse première van Roméo et Juliette van de Duitse choreograaf en regisseur Sasha Waltz slaan Het Nationale Ballet en De Nationale Opera voor het eerst de handen ineen: dansers en zangers staan samen op het toneel, allen in een sterk fysieke rol. Eerste solist Vito Mazzeo, die de rol van Père Laurence vertolkt, ontvangt hiervoor de Italiaanse Capri Award. Theaterkrant.nl: “Roméo et Juliette bevat zorgvuldig uitgesponnen scènes waarin de thema’s zowel in de dans als in de muziek steeds verder verdiept worden. Dat laat een blijvende indruk achter. Als de voorstelling een voorbode is van hoe het Amsterdamse huwelijk gaat verlopen, dan belooft dat veel goeds.”

Het Nationale Ballet besluit dit seizoen met het Holland Festival-programma Transatlantic, met daarin naast David Dawsons Overture, de Europese première van Justin Pecks Year of the Rabbit en de wereldpremières van George Williamsons Crane en Ernst Meisners duet Merge (met kostuumontwerp van Jan Taminiau). “Year of the Rabbit was in 2012 de doorbraak van de toen nog maar 25-jarige Peck. En ik snap waarom. Dit moet een feest zijn om te dansen. Het plezier van de dansers straalt af op de zaal”, aldus Dans Magazine. En de Volkskrant schrijft over Merge: “Een mooi getypeerde, prachtig gedanste ontmoeting van een rijpe bedachtzame vrouw (Igone de Jongh) en een jonge hond (Martin ten Kortenaar) die elkaar ondanks hun tegenstellingen toch vinden.”

In het programma Hollandse Meesters, waarmee Het Nationale Ballet een hommage brengt aan Toer van Schayk, is naast zijn meesterwerk Requiem ook een nieuwe creatie van zijn hand te zien: het duet Episodes van Fragmenten. Het programma bestaat voorts uit Rudi van Dantzigs Vier letzte Lieder en Hans van Manens Adagio Hammerklavier. De Volkskrant: “Episodes van Fragmenten is een lichtvoetig en teder spel, waarbij frases en scènes telkens worden afgebroken. Verbrokkelde herinneringen aan een liefde, of liefdes die komen en gaan. Hoe symbolisch voor zo'n jubileumfestijn.”

In februari 2016 presenteert Het Nationale Ballet onder de naam Made in Amsterdam een dubbelprogramma, met diverse recent voor het gezelschap gecreëerde balletten en de wereldpremières van David Dawsons Citizen Nowhere, Juanjo Arqués' Homo Ludens en Ernst Meisners In Transit. In hetzelfde weekend als waarin de beide programma’s in première gaan, organiseert het gezelschap Positioning Ballet, een internationale dansconferentie over de toekomst van het ballet, bijgewoond door tientallen ‘wereldleiders’ uit de dans. “Dat deze bijeenkomst plaatshad in Amsterdam is niet verwonderlijk, want hier huist het gezelschap dat zich tot de beste ter wereld kan rekenen. Met Made in Amsterdambewijst Het Nationale Ballet dat nog eens ontegenzeggelijk”, aldus het Noordhollands Dagblad.

Tweede solist Edo Wijnen wordt voor zijn solorol in Dawsons Citizen Nowhere genomineerd voor de Zwaan voor ‘Meest indrukwekkende dansprestatie’ en wint in 2019 mede voor dezelfde rol de Alexandra Radius Prijs.

Ter gelegenheid van de 80ste verjaardag van vaste choreograaf Hans van Manen danst Het Nationale Ballet in september 2017 het programma Ode aan de Meester, met daarin naast enkele vaak uitgevoerde Van Manen-choreografieën ook de Nationale Ballet-première van zijn On the Move, dat hij in 1992 voor Nederlands Dans Theater creëerde. Speciaal voor de premièrevoorstelling op 15 september - die wordt bijgewoond door Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima - wordt Ode aan de Meester uitgebreid met Alltag, Van Manens laatste choreografie, die hij in 2014 creëerde voor choreograaf en balletleider Martin Schläpfer en dansers van diens Ballett am Rhein. “Ode aan de Meester is een traktatie van een voorstelling (..)  De vier dansstukken zijn - Van Manens handelsmerk - zo precies opgebouwd dat je er geen pas van mag missen”, aldus De Groene Amsterdammer.

De Junior Company viert haar vijfde verjaardag met de jubileumtournee In the Future. Naast een selectie van bestaande choreografieën (waaronder Hans van Manens gelijknamige choreografie) bevat het programma de wereldpremière van Juanjo Arqués’ Fingers in the Air. “The choreography is intense and sensual and has a nice flow (..) it’s an interesting concept in which Juanjo Arqués excels”, aldus Bachtrack.

Later in het seizoen gaat ook de nieuwe familievoorstelling GRIMM in première, de tweede samenwerking tussen de Junior Company en ISH Dance Collective, vrij geïnspireerd door de bekende sprookjes van Grimm. Trouw schrijft: “GRIMM is zonder twijfel de fantasierijkste dansvoorstelling van dit theaterseizoen.”

Voor de tweede maal presenteert Het Nationale Ballet een Dutch Doubles-programma, waarin choreografen intensief samenwerken met kunstenaars uit andere disciplines. Dit keer gaat het om wereldpremières van Ernst Meisner en harpist/componist Remy van Kesteren en Annabelle Lopez Ochoa en zangeres Wende Snijders, aangevuld met Déjà vu van Hans van Manen/Keso Dekker en Two and Only van Wubkje Kuindersma/Michael Benjamin. De Volkskrant oordeelt: “De Dutch Doubles brengen spektakel in viervoud. Zoals een razende, rockende dansstorm.” En dagblad Trouw schrijft: “Het loont om buiten je comfortzone te treden. Dat laat Het Nationale Ballet zien met Dutch Doubles (..) Het hoogtepunt is het een-tweetje tussen Annabelle Lopez Ochoa en Nederlands opmerkelijkste zangeres Wende. Zij daagt op delen van haar album Last Resistance 32 dansers uit, die als steigerende paradepaardjes tegenkracht bieden aan Wendes onontkoombare strot.”

Voor het eerst presenteert Het Nationale Ballet een avondvullende choreografie van David Dawson: Tristan + Isolde, dat hij in 2015 creëerde voor het SemperOper Ballett in Dresden op een nieuwe compositie van Szymon Brzóska. “Touching Tristan and Isolde enthrals Holland festival audience (..) the ballet has great potential for lasting power”, aldus de vijfsterrenrecensie van Bachtrack. En Dance Europe schrijft: “Dawson proves once again that he is a master of his craft.”

Meteen na afloop van de premièrevoorstelling bevordert artistiek directeur Ted Brandsen danser James Stout (die de rol van Tristan danst) tot eerste solist.

Na het seizoensopeningsgala (zie hierboven) presenteert Het Nationale Ballet in september 2018 The New Classics, met daarin naast Wayne McGregors Chroma de Nationale Ballet-premières van Dances at a Gathering van Jerome Robbins en Serenade after Plato’s Symposium van Alexei Ratmansky, op de gelijknamige muziek van Leonard Bernstein. Het is dit jaar, 2018, precies 100 jaar geleden dat Robbins en Bernstein (die samen West Side Story creëerden) geboren werden. De Volkskrant schrijft: “Het Nationale Ballet heeft een snoekduik het nieuwe seizoen in gemaakt (..) The New Classicsis meteen een must, met drie uiteenlopende, stuk voor stuk fascinerende choreografieën waarin de dansers ogen als, jawel, vissen in het water.” The New York Times noemde Ratmansky's choreografie eerder “misschien wel het belangrijkste ballet van de 21ste eeuw”. 

Na de première van Tristan + Isolde in het vorige seizoen creëert David Dawson dit seizoen een grootschalig nieuw werk speciaal voor en met de dansers van Het Nationale Ballet: Requiem. De Britse componist Gavin Bryars schrijft speciaal voor de gelegenheid nieuwe muziek, uitgevoerd door Het Balletorkest o.l.v. Matthew Rowe, het Koor van de Nationale Opera en vier vocale solisten. Requiem wordt gecombineerd met Dawsons meesterwerk voor één danser Citizen Nowhere. “Tussen de uitersten van duisternis en licht ligt een spanningsveld dat gevuld is met leven en energie. De choreografie van David Dawson is geconstrueerd uit complexe, afwisselende en snel in elkaar overlopende patronen (..) Zijn vocabulaire is virtuoos (..) Met het nieuwe Requiem heeft Het Nationale Ballet een sterk programma staan met een enorme rijkdom aan ideeën in de dans en de muziek. Een programma om minstens nog een keer te zien”, aldus Theaterkrant.nl.

In het Holland Festival 2019 danst Het Nationale Ballet een ‘drie-generaties-choreografen-programma’ dat naast de Nationale Ballet-première van Hans van Manens Kleines Requiem (in 1996 gecreëerd voor Nederlands Dans Theater) bestaat uit de Nederlandse premières van William Forsythes Pas/Parts 2018 en Juanjo Arqués’ Ignite. “Het Nationale Ballet bewijst zich als een van ’s werelds beste”, kopt dagblad Trouw over het totale programma en de Volkskrant schrijft over Pas/Parts 2018: “Wat een feest is het om die fantastische dansers van Het Nationale Ballet zo trefzeker en krachtig ‘hun passen’ te zien dansen.”

In een derde editie van Best of Balanchine brengt Het Nationale Ballet George Balanchines Ballet Imperial (dat in 1993 werd toegevoegd aan het repertoire) uit in een nieuwe versie met weelderige, kleurrijke kostuumontwerpen van François-Noël Cherpin. Het Parool: “In Ballet Imperial brengt Balanchine de pracht en praal van het tsaristische hof terug tot een abstractie (..)  De handen van het publiek gaan (terecht) op elkaar voor solisten Maia Makhateli, Artur Shesterikov en Riho Sakamoto. Toch ligt de ware kracht van deze choreografie in de ensemblestukken, waarin de rondheid van de tutu's terugkeert in wervelende cirkelpatronen.”

Op 6 februari 2020 beleeft Frida haar wereldpremière in Nationale Opera & Ballet, een nieuwe grootschalige, avondvullende productie van de Colombiaans-Vlaamse choreografe Annabelle Lopez Ochoa, geïnspireerd door het leven en werk van de  Mexicaanse kunstenaar Frida Kahlo. De muziek is speciaal voor de productie geschreven door de Britse componist Peter Salem; Dieweke van Reij heeft de decors en kleurrijke kostuums ontworpen. Bij de premièrevoorstelling vertolkt eerste soliste Maia Makhateli de rol van Frida. Het Parool oordeelt: “Lopez Ochoa overstijgt vanaf de eerste minuut het anekdotische (..)  De zelfportretten van Frida komen, door mannen gedanst, tot leven in magistrale groepschoreografieën (..) Titelrolvertolkster Maia Makhateli excelleert danstechnisch, maar vooral ­dramatisch. Haar Frida is een regelrechte ode aan levenslust en vrouwelijke veerkracht.” En Dance International schrijft: “The complex story is deftly handled, there is plenty of inventive choreography and a slew of excellent performances. The costumes are no small part of the success and Ochoa weaves these strands together in a ballet that has both entertainment value and depth.”

Alle verder geplande theaterpremières in seizoen 2019/2020 zijn door de coronacrisis komen te vervallen. Wel zijn er diverse online premières. Zo creëert Milena Sidorova in de eerste maanden van de lockdown de dansvideo Hold On, op het gelijknamige nummer van de Nederlandse band DI-RECT, en maken Young Creative Associate Peter Leung en filmmaker Altin Kaftira Gently Quiet, bestaande uit 11 korte dansfilms opgenomen op verschillende, vrijwel verlaten buitenlocaties in Amsterdam tijdens de lockdown. Vanaf begin juni 2020 mogen de dansers - na hun lichaam en conditie maanden thuis te hebben moeten onderhouden - in kleine groepjes en op afstand weer in de studio's repeteren. Op 15 juni vindt de online première plaats van The Prometheus Project, bestaande uit solo's van Wubkje Kuindersma, Ernst Meisner en Remi Wörtmeyer. Dance Tabs schrijft: “Meisner’s Eagle was a powerful solo for Sem Sjouke”, “A brief work of remarkable imagery, powerfully performed” (over Wörtmeyers solo) en “This was the least adorned piece, with no design accoutrements, relying on the simple classicism of Kuindersma’s choreography, which fully utilised the space, alongside Kaftira’s roving camerawork.”

Na een half jaar zonder live-voorstellingen opent Het Nationale Ballet op 17 september 2020 weer zijn deuren. Gedurende twee weken presenteert het gezelschap twee korte voorstellingen per avond, die (vanwege de coronamaatregelen) steeds door maximaal 350 mensen mogen worden bijgewoond: Dancing Apart Together en Hans van Manens iconische videoballet Live. Dancing Apart Together telt maar liefst acht wereldpremières van Ted Brandsen, Ernst Meisner, Juanjo Arqués, Annabelle Lopez Ochoa, Sedrig Verwoert en Milena Sidorova, aangevuld met bestaande werken van Hans van Manen en David Dawson en, als openingsballet, Michel Fokines legendarische solo De stervende zwaan. Dagblad Trouw: “Na maanden van gedwongen lockdown is dat een krachtige boodschap: Het Nationale Ballet gáát ervoor. En hoe - met maar liefst twaalf verschillende balletten op één avond, waaronder opvallend veel groepsstukken.” En de Volkskrant schrijft: “Van Manens magistrale Solo en zijn wereldvermaarde videoballet Live bleken hoogtepunten van deze start van het aangepaste balletseizoen.”

In oktober en november 2020 zou Het Nationale Ballet voor een maximaal toegestaan aantal van 250 mensen per voorstelling het dubbelprogramma Back to Ballet - Classic en Back to Ballet - Contemporary dansen. Helaas blijft het bij één live voorstelling van het eerste programma, op 13 oktober. Daarna wordt het maximaal aantal toegestane bezoekers vastgesteld op 30, wat Het Nationale Ballet ertoe brengt om - naast enkele optredens voor een geselecteerd klein publiek (onder wie mensen uit de zorg) - over te schakelen op livestreams van beide programma’s. Een belangrijke blikvanger in Back to Ballet - Classic is de wereldpremière van Ted Brandsens mannenchoreografie Classical Symphony. “Met Classical Symphony brengt Brandsen een hommage aan de dansers van Het Nationale Ballet. Drie delen uit Symfonie nr. 1 van Prokofjev jagen de grote groep dansers op tot een even modern-swingend als klassiek danspatroon. De mannelijke dansers, laat Brandsen zien, hebben een grote techniek tot hun beschikking met snelle draaiingen, hoge sprongen en perfect synchroon bewegingsarsenaal”, aldus Theaterkrant.nl. In Back to Ballet - Contemporary beleeft Juanjo Arqués’ Manoeuvre zijn wereldpremière. De Volkskrant: “Vooral de canonvorm waarin de zeven dansers hun bewegingsvocabulaire net gewijzigd doorgeven of na elkaar uit de rijen losbreken, maakt Manoeuvre tot een sterk ballet.”

Ook na Back to Ballet is Het Nationale Ballet, door de coronamaatregelen, voorlopig aangewezen op livestreams. Tot de programma’s die in de periode december 2020 t/m mei 2021 online te zien zijn, behoren een speciaal samengesteld Kerstgala (6864 views), het programma Hans van Manen Variations (6715 views), een bijzondere Spring Special (2697 views), de wereldpremière van David Dawsons METAMORPHOSIS (47.335 views), Wubkje Kuindersma’s Architecture of Hope (2365 views) en een drieluik met nieuwe werken van Young Creative Associates Wubkje Kuindersma, Milena Sidorova en Sedrig Verwoert (in totaal 41.442 views).

In juni 2021 kan Het Nationale Ballet eindelijk weer live voorstellingen geven. In het kader van het Holland Festival worden twee programma’s gepresenteerd. Het eerste, Beethoven, bevat naast Hans van Manens Grosse Fuge de wereldpremière van Prometheus van Wubkje Kuindersma, Ernst Meisner en Remi Wörtmeyer. Het tweede programma, Four Seasons,  bestaat uit de Nederlandse première van David Dawsons The Four Seasons en de Europese première van Christopher Wheeldons The Two of Us.

Dawsons The Four Seasons krijgt jubelende recensies: “The Four Seasons is one of those blissful moments when dance, music and design chassé into alignment to create a moment of sublime beauty.” En hetzelfde geldt voor Wheeldons The Two of Us: “I’ve never seen a more sincere, open-hearted, grounded work from Wheeldon (..)

The dancers look like themselves, moving not so much with but through the music, feeling its vibe, and letting themselves be carried away by it (..) utterly genuine, heart-catching. I found myself holding back tears.”