De geschiedenis van Het Nationale Ballet

Op verzoek van Alexandra Radius en Han Ebbelaar danst het gezelschap in oktober 1971 voor het eerst een werk van Hans van Manen: het duet Vijf schetsen, in 1966 gemaakt voor het dansechtpaar. Acht maanden later volgt Van Manens eerste creatie voor het gezelschap, Twilight, waarmee Radius en Ebbelaar - en vele generaties solisten na hen - internationaal succes hebben. Van Manen heeft dan al meer dan 35 balletten op zijn naam staan, de meeste gemaakt voor Nederlands Dans Theater. Al voor zijn derde ballet, Feestgericht, ontving hij de Staatsprijs voor Choreografie. 

Na de Doornroosje-versie van Conrad Drzewiecki uit 1968 brengt het gezelschap een tweede Schone Slaapster-productie uit, in een instudering van balletmeester Roland Casenave, die zich hiervoor baseerde op de versie die Bronislava Nijinska en Robert Helpmann in 1960 maakten voor het legendarische Grand Ballet du Marquis de Cuevas. De premièrevoorstelling wordt gedanst door Radius en Ebbelaar. "Radius als de uiterst virtuoze Aurora, lichtvoetig, zuiver van lijn en vol ritmische precisie; Ebbelaar groots in kracht en expressie", schrijft De Telegraaf.

Het eerste werk dat Van Manen als huischoreograaf maakt, Adagio Hammerklavier, is een regelrechte hit. Het Beethoven-ballet is, ook tijdens een tournee naar Londen, een triomf voor de zes uitvoerende solisten: Monique Sand en Henny Jurriëns, Sonja Marchiolli en Francis Sinceretti, en Alexandra Radius en Han Ebbelaar. In Vrij Nederland schrijft Anton Koolhaas: "Ga kijken naar Adagio Hammerklavier (..) Hans van Manen is de beste choreograaf ter wereld." Inmiddels geldt de choreografie als een van de 'klassiekers van de 20ste-eeuwse danskunst'.

Voor de tweede maal brengt het gezelschap een Zwanenmeer uit, ditmaal in een versie van de Kroatische balletmeester Zarko Prebil. Anders dan in de productie van Igor Belski (1965) is in Prebils versie de oorspronkelijke 'unhappy' afloop weer in ere hersteld: Odette en haar geliefde Prins Siegfried komen om in de golven van het meer. Net als bij de latere versie van Rudi van Dantzig (1988) ontwerpt Toer van Schayk ook dit keer de decors en kostuums. 

Na een eerdere versie uit seizoen 1963/1964 (van Jelena Tsjikvaidze) brengt Het Nationale Ballet voor de tweede keer een versie uit van de derde acte van Marius Petipa's La Bayadère, ditmaal in een instudering van Marina Sjamsjeva van het Kirov Ballet (nu Marijinski Ballet). De productie is een persoonlijke triomf voor eerste soliste Maria Aradi, die bij de première in februari 1975 de rol van Nikiya danst. "Met deze vertolking heeft zij een voor Nederland ongekend hoge standaard gezet", aldus de Volkskrant.

Ter gelegenheid van het 700-jarig bestaan van de stad Amsterdam maken Rudi van Dantzig, Hans van Manen en Toer van Schayk in opdracht van de gemeente voor de eerste - en enige - keer een gezamenlijk werk: Collective Symphony, op Stravinsky's Symphony in C. Het ballet oogst veel succes, en niet alleen door de uitdaging die het balletliefhebbers biedt om te ontdekken wie welke fragmenten heeft gechoreografeerd. Eveneens t.g.v. het 700-jarig bestaan danst Het Nationale Ballet in de Amsterdamse RAI zes avonden achtereen David Lichines Graduation Ball, tijdens de manifestatie MOKUM-700.

Voor het eerst creëert Hans van Manen een werk voor een buitenlands gezelschap: Four Schumann Pieces, gemaakt voor het Britse Royal Ballet met sterdanser Anthony Dowell in de hoofdrol. Enkele maanden later gaat het ballet in première bij Het Nationale Ballet, met Han Ebbelaar in de rol van Dowell. Een belangrijke andere Van Manen-aanwinst in dit seizoen is Metaforen, dat hij oorspronkelijk, in 1965, voor Nederlands Dans Theater creëerde. Beide werken worden nog steeds, in binnen- en buitenland, regelmatig met veel succes opgevoerd.

Voor het eerst wijdt Het Nationale Ballet een compleet programma aan de Russisch-Amerikaanse grootmeester George Balanchine. Met daarin Donizetti Variations, The Four Temperaments, Symphony in C en het voor het gezelschap nieuwe Le tombeau de couperin, het 15de Balanchine-ballet op het Nationale Ballet-repertoire. Later in het seizoen verwerft het gezelschap ook Capriccio (beter bekend als Rubies), waarin een glansrol is weggelegd voor tweede soliste Jeanette Vondersaar.

Rudi van Dantzig imponeert met zijn nieuwe ballet Vier letzte Lieder, gezet op de gelijknamige zwanenzang van Richard Strauss. De choreografie wordt tot op de dag van vandaag in binnen- en buitenland uitgevoerd. Bij de wereldpremière werd het ballet - volgens de pers 'met een niet te overtreffen inzet' - gedanst door Monique Sand en Francis Sinceretti, Valerie Valentine en Wade Walthall, Alexandra Radius en Han Ebbelaar, Sonja Marchiolli en Henny Jurriëns, en Clint Farha in de rol van de doodsengel. 

Engelsman Peter Wright, directeur van het Sadler's Wells Royal Ballet (het huidige Birmingham Royal Ballet), creëert een nieuwe productie van Giselle voor Het Nationale Ballet. De productie, waarvoor Peter Farmer de decors en kostuums ontwerpt, is gedurende 20 jaar een van de grote klassieke succesproducties op het Nationale Ballet-repertoire. Bij de première in 1977 danst Alexandra Radius de titelrol "zeer aangrijpend tot regelrecht ontroerend", aldus Het Parool, en het optreden van haar partner Han Ebbelaar is volgens de krant "van eenzelfde hoog niveau". 

In het najaar van 1977 creëert Hans van Manen de wereldhit 5 Tango's. Het ballet, waarin tijdens de wereldpremière solisten Clint Farha en Sonja Marchiolli schitteren, wordt tot op de dag van vandaag bij gezelschappen over de hele wereld gedanst. Met 5 Tango's introduceert Van Manen tevens de muziek van Astor Piazzolla, koning van de tango nuevo, in Nederland. 

Na De touwen van de tijd en Blown in a Gentle Wind maakt Rudi van Dantzig opnieuw een ballet voor Rudolf Nureyev: Over een donker huis. Ook Toer van Schayk creëert, met Faun, een premièrewerk voor de Russische sterdanser, die voorts ook voor het eerst de hoofdrol danst in Hans van Manens Four Schumann Pieces.

Met Midzomernachtsdroom neemt Het Nationale Ballet voor het eerst een werk van de Britse choreograaf Sir Frederick Ashton op het repertoire, die geldt als een van de belangrijkste grondleggers van de traditionele Engelse balletstijl en -techniek.

Een van de grootste publieksstrekkers in de jaren 70 is de double bill Live/Life. De zes voorstellingen in Theater Carré trekken ruim 7200 bezoekers en wanneer de productie in het seizoen 1979/1980 terugkeert, zijn dat er - verdeeld over tien voorstellingen - zelfs 10.180.

Toer van Schayk maakt voor de tweede keer een ballet voor een buitenlands gezelschap. Na The Art of Saying Bye-Bye uit 1973 (oorspronkelijk gecreëerd voor het Scottish Theatre Ballet) maakt hij nu voor het Nationale Ballet van Noorwegen En gjengrud have (A garden unkempt) dat als Een verwaarloosde tuin in maart 1980 ook bij Het Nationale Ballet in première gaat. NRC Handelsblad noemt het ballet "een zeer belangwekkende aanwinst". 

Een mijlpaal in de geschiedenis van Het Nationale Ballet is Sir Peter Wrights Sleeping Beauty, die op 2 juli 1981 in de Amsterdamse Stadsschouwburg in première gaat en met ruim 600.000 gulden de duurste productie is die het gezelschap tot dan toe heeft uitgebracht.

Van een totaal andere orde is de Nationale Ballet-première van Hans van Manens Situation, oorspronkelijk in 1970 gecreëerd voor Nederlands Dans Theater. Voor dit werk koos de choreograaf met opzet irritatie opwekkende geluiden – geweersalvo’s, straaljagergeraas, muggengezoem – "omdat", zo zei hij nog onlangs, "het hele ballet over agressie en geweld gaat".