De Nationale Opera

Bij de voorbereidingen voor dit nieuwe seizoen hebben Sophie de Lint en haar team gestreefd naar het juiste evenwicht, met enerzijds nieuwe opera’s die brandende maatschappelijke vraagstukken aansnijden en anderzijds nieuwe producties van het kernrepertoire – van Händel tot Wagner – door de meest gewilde regisseurs van dit moment. Het resultaat is een zorgvuldig samengesteld programma dat ons aanhoudende streven weerspiegelt om werkelijk een huis van de 21ste eeuw te zijn.

De lancering van het nieuwe operaseizoen is een belangrijk moment, waarnaar Sophie de Lint elk jaar uitkijkt: “Dan kunnen mijn collega’s en ik eindelijk onze nieuwe projecten delen met ons publiek. Deze programmering wordt seizoenen van tevoren uitgedacht en ontwikkeld. De presentatie van het nieuwe seizoen is het moment om aan de culturele wereld, zowel in Nederland als internationaal, te laten zien waar we nu mee bezig zijn.”

En waar is De Nationale Opera dan mee bezig?

“We gaan steeds weer op zoek naar kunstenaars die ons in deze tijd iets te zeggen hebben: verhalen uit het verleden waarin het heden doorklinkt en actuele thema’s die ons raken, ontroeren en bewust maken van wat er in de maatschappij speelt. Opera’s kunnen de wereld van vroeger en nu laten zien en horen, en roepen tegelijkertijd vragen op die ons helpen nadenken over de toekomst.”

“Zie onze seizoensopener: Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny van componist Kurt Weill en schrijver Bertolt Brecht. Die opera was bij de première in 1930 revolutionair. Het is een satirisch verhaal over mensen die een nieuwe wereld willen bouwen waarin alles mag, maar uiteindelijk loopt het faliekant mis. Het financiële gewin neemt de overhand en geld blijft als enige morele norm over. Vandaag, bijna honderd jaar later, heeft de boodschap van Weill en Brecht niets aan kracht ingeboet.”

“Ook zien we hoe Weill de grenzen van de operataal openbreekt. Invloeden uit de jazz en de amusementsmuziek kruist hij met de taal van de klassieke opera. Die manier van crossing borders blijft een vruchtbare inspiratiebron en focus in onze programmering. Met deze nieuwe productie, in een regie van Ivo van Hove – een van ’s werelds belangwekkendste theater- en operaregisseurs – zetten we de toon voor het gehele seizoen.”

‘Dit seizoen bewegen we van donker naar licht en sluiten we af met een gevoel van hoop’

In diverse opera’s in het nieuwe seizoen speelt het vraagstuk van de menselijke verantwoordelijkheid een belangrijke rol. Vanwaar deze keuze?

“Het is bij uitstek een vraagstuk van nu, want we leven helaas niet in de meest opbeurende tijd. Denk aan de klimaatcrisis, de geopolitieke conflicten, de vragen over energie en betaalbaarheid, over gezondheid. Mensen voelen zich onzeker, angstig en verloren. Wat kunnen en mogen we doen? Waar begint of eindigt onze eigen verantwoordelijkheid? Voorheen leek een draai aan de verwarmingsknop onschuldig, vandaag doet dit meteen allerlei vragen rijzen.”

“Opera kan op deze vragen geen direct antwoord geven, maar ons wel op emotioneel, intellectueel en zintuiglijk niveau betrekken zoals geen enkele andere kunstvorm dat kan. Opera kan ons hoop geven, ons gevoelig en kritisch maken en ons helpen bij het vinden van een innerlijk kompas – iets wat we nu meer dan ooit nodig hebben.”

Is dit ook het geval bij The Shell Trial?

“The Shell Trial stelt de discussie over de verantwoordelijkheid in de klimaatcrisis centraal. In de opera, op basis van het prijswinnende theaterstuk De zaak Shell van Rebekka de Wit en Anoek Nuyens, laat een collectief van makers de grote en kleine stemmen die met deze zaak verbonden zijn, vertellen over hun aandeel in de crisis. De vertaling naar het muziektheater versterkt de emotionele betrokkenheid van de toeschouwer. En in het maakproces van deze opera zoeken we naar duurzame oplossingen.”

“Voor deze nieuwe opera hebben we een van de meest veelbelovende, jonge componisten kunnen aantrekken: de Amerikaanse Ellen Reid, die recent de Pulitzerprijs won voor haar opera p r i s m. Haar eigenzinnige muzikale taal is uitermate geschikt om deze vertaling van theaterstuk naar opera te maken en deze nieuwe productie een eigen karakter te geven.”

Klopt het dat veel werken dit seizoen een rechtszaak als uitgangspunt hebben?

“Ja, dat is een interessant gegeven. Zowel in diverse werken uit het klassieke repertoire als in een aantal hedendaagse werken staat een beoordeling of veroordeling centraal. Denk maar aan de gerechtsscène in Lohengrin, de beproevingen in Die Zauberflöte of de intrige rond Roberto Devereux. En Innocence vertrekt vanuit een school shooting in Finland. De slachtoffers en daders proberen via hun herinneringen een plaats te geven aan deze traumatische gebeurtenis. De Finse schrijver Sofi Oksanen stelt hierbij een grote gewetensvraag: wie is er vrij van schuld, ook al is de misdadiger bekend? Met dit vraagstuk als uitgangspunt, heeft componist Kaija Saariaho een van haar meest aangrijpende partituren geschreven. Toen ik de productie bij de première in Aix-en-Provence zag, werd ik werkelijk van mijn sokken geblazen.”

Verantwoordelijkheid is geen licht thema. Maakt dat het seizoen niet beladen?

“Ik denk het niet. Meestal zijn de werken niet eenkleurig. Ondanks hun beladen thematiek, krijgen ze door hun muzikale of theatrale insteek vaak een ander karakter. Dit zie je ook bij een aantal opera’s komend seizoen: Die Zauberflöte – een reprise van Simon McBurney’s productie – en Fidelio, geregisseerd door Andriy Zholdak, hebben bijvoorbeeld een duistere kant, maar eindigen hoopvol.”

“In Puccini’s Il trittico wordt eenzelfde beweging van tragisch naar licht gemaakt. Dit drieluik van eenakters, geregisseerd door Barrie Kosky, begint met een crime passionnel in het overspeldrama Il tabarro en komt via de tragedie Suor Angelica terecht bij een comédie humaine: Gianni Schicchi.”

“We nemen ons publiek dit seizoen dus als het ware mee op een reis die begint bij de scherpe kritiek op de samenleving in Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny. Via een aantal tussenstappen eindigt deze reis met Fidelio, waarin liefde, burgerschap en vrijheid worden verbonden. Zo bewegen we van donker naar licht en sluiten we het seizoen af met een gevoel van hoop.”

Was het thema verantwoordelijkheid het belangrijkste criterium voor de samenstelling van dit seizoen?

“Niet uitsluitend. We zijn ervan overtuigd dat ook de geliefde opera’s uit het klassieke repertoire de kracht hebben het publiek te verbinden en betrekken, net als de nieuwe werken in ons nieuwe seizoen. Er bestaat bij het Nederlandse publiek van oudsher een grote interesse voor werken uit het brede Duitse klassieke en romantische repertoire. Verdi en barokopera’s – vooral de werken van Händel – zijn ook zeer populair. Dit alles komt komend seizoen aan bod, in uiteenlopende producties als Agrippina, La traviata, Lohengrin en Fidelio.”

“Voor de nieuwe productie van Fidelio werken we samen met de eigenzinnige Oekraïense regisseur Andriy Zholdak, die bekendstaat om zijn symbolenrijke beeldtaal. Een andere belangrijke nieuwe productie is Wagners Lohengrin, geregisseerd door publieksfavoriet Christof Loy. Hij gaat een artistieke samenwerking aan met onze chef-dirigent Lorenzo Viotti. Dit wordt Lorenzo’s eerste Wagneropera.”

‘Opera kan ons op emotioneel, intellectueel en zintuiglijk niveau betrekken zoals geen enkele andere kunstvorm dat kan’

Het publiek van De Nationale Opera kan zich ook verheugen op het derde deel van Gaetano Donizetti’s Tudor-trilogie. Welke plaats heeft belcanto in het seizoen?

“Het is geen gemakkelijk genre om op het toneel te brengen, maar het is prachtig om die pure zangstem zo centraal in de opera te horen. De Nederlandse regisseur Jetske Mijnssen en dirigent Enrique Mazzola hebben zichzelf bewezen als ware ambassadeurs van het belcantorepertoire. Met hun versie van Anna Bolena hebben ze de harten van publiek en pers veroverd. We kijken er nu enorm naar uit om hun Roberto Devereux te gaan ervaren.”

Voor de producties van dit seizoen komen dus weer geweldige artistieke teams naar Amsterdam. Waarom willen kunstenaars zo graag met De Nationale Opera werken?

“We zijn een operagezelschap dat een gedurfde aanpak laat zien. Dirigenten en regisseurs van wereldformaat vinden dat spannend. Ze weten dat ze kunnen rekenen op een voortreffelijke ondersteuning van het huis, dat ze kunnen samenwerken met onze fantastische partnerorkesten én een groep zeer geëngageerde zangers tot hun beschikking krijgen. De spannendste zangers van dit moment komen namelijk naar De Nationale Opera, omdat ze bij ons de kans krijgen speciale nieuwe rollen te zingen of hun droomrollen te vertolken. Maar ook omdat het Nederlandse publiek hen altijd zo warm onthaalt. Dat is echt uniek en wordt ook erg gewaardeerd door artiesten. Het geeft ze energie en helpt hen om nog beter te presteren.”

“De samenwerkingen met al deze verschillende artiesten geven nieuwe impulsen. Aan de artiesten zelf, aan ons huis en aan het publiek. En die verrijkende en betekenisvolle ervaring is waar het uiteindelijk om draait.”