Een ideaal boek voor een jeugdvoorstelling
Zindzi Zevenbergen en Maarten van Hinte over Lennox
Zindzi Zevenbergen is kinderboekenschrijver en copywriter. Theatermaker Maarten van Hinte bewerkte haar boek Lennox en de gouden sikkel tot libretto voor een jeugdopera. Een gesprek met twee schrijvers over de weg van persoonlijke verhalen tot boek – en van boek tot libretto.
Zindzi, Lennox en de gouden sikkel is je debuut als schrijver. Hoe is het boek ontstaan?
Zindzi Zevenbergen: “Het begon voordat ik erbij betrokken raakte. Chantelle Rodgers, oprichter van de stichting IXL - Sickle Cell Awareness, had het plan om een kinderboek over sikkelcelziekte te laten maken, om zo meer bekendheid te geven aan deze ziekte. Ze polste kunstenaar Brian Elstak, die sinds 2017 ook kinderboeken schrijft en illustreert. Hij stelde voor om er een soort brochure van te maken, een kort verhaal met illustraties. En hij vroeg ook de anderen erbij: Hedy Tjin als mede-illustrator en mij als schrijver.”
“Gedurende een aantal weken werkten we aan die brochure. Het was een overzichtelijke opdracht, vergelijkbaar met de klussen die ik als copywriter gewend ben. Ik dacht dat het project daarmee was afgerond maar Chantelle kwam bij ons terug. Ze was met ons verhaal langs uitgevers gegaan; een paar daarvan hadden het afgewezen, maar uitgeverij De Harmonie zag er wel wat in. Zo kwam de vraag weer bij mij terug. Of ik een echt kinderboek wilde maken. Zo begon mijn carrière als kinderboekenschrijver, met als kroon op het werk de Zilveren Griffel.”
Het boek is ontstaan om bekendheid te geven aan sikkelcelziekte, maar het succes van het boek laat zien dat het veel meer is dan alleen een educatief instrument.
ZZ: “Het uitgangspunt van Chantelle is wel cruciaal. Sikkelcelziekte komt enorm veel voor. De mensen die eraan lijden, zijn vrijwel uitsluitend mensen van kleur, en dat maakt waarschijnlijk dat er historisch zo weinig bekendheid aan gegeven is. Ik vond het een belangrijk project en wilde graag meewerken, maar wel op voorwaarde dat het met zo’n zwaar onderwerp toch een grappig, spannend, stoer verhaal zou worden. Dan willen mensen immers ook luisteren. En het moest een boek worden voor iedereen, niet alleen voor degenen die al met de ziekte bekend zijn.”
“Dat het vanuit het perspectief van een kind verteld wordt, draagt ook bij aan de educatieve kracht. Als lezer is het juist niet erg als je nog niets over de ziekte weet. Je wereld wordt groter door het verhaal te lezen, net zoals dat voor het personage Lennox het geval is.
Laten we het over hem hebben. Lennox en zijn vader zijn echt bestaande personen. Hoe kwam je bij hen terecht?
ZZ: “Ook dat was een idee van Brian Elstak. Toen we begonnen met die eerste korte versie, stelde hij voor om zijn jeugdvriend Furgen en diens zoon Lennox als vertrekpunt te nemen. Ik dacht vooraf dat ik Furgen uitgebreid zou interviewen en tijdens het schrijven veel contact zou houden, maar ik merkte gaandeweg dat hij mij alle ruimte gaf om zelf het verhaal vorm te geven. ‘Ik lees het wel’ zei hij. Nu ik erop terugkijk, denk ik dat hij het creatieve proces daarmee gestimuleerd heeft.”
“Als ik personages baseer op personen die echt bestaan, wil ik hen eer aandoen. Ik wil dat ze zich gerepresenteerd voelen. Maar het hoeft niet allemaal waargebeurd te zijn. Zo merkte ik ook dat Lennox in het echt helemaal niet zo verlegen is als in mijn boek: op zijn basisschool vertelde hij trots in de gangen dat hij de jongen uit het boek is. Uiteindelijk zijn de ervaringen van verschillende personen in het boek samengekomen: verhalen die ik van Furgen heb gehoord, dingen die ik online tegenkwam toen ik mij meer in de ziekte ging verdiepen en de ervaringen die Chantelle met me deelde, die zelf ook sikkelcelziekte heeft.”
Maarten, waarom wilde je dit boek graag tot opera bewerken?
Maarten van Hinte: “Toen RIGHTABOUTNOW INC. [het urban productiehuis van Maarten van Hinte en Marjorie Boston, red.] door De Nationale Opera gevraagd werd om gezamenlijk een jeugdopera te maken, bedachten we al snel dat we graag Lennox zouden willen bewerken. Als componist vroegen we Bnnyhunna, een van de rijzende sterren van de Nederlandse muziekscene, voor wie de mogelijkheid om een opera te kunnen schrijven op het perfecte moment kwam in zijn artistieke ontwikkeling.”
“We wilden een verhaal vertellen vanuit een culturele context die in de opera minder gerepresenteerd is, maar het moest geen voorstelling worden die alleen om representatie draait. Lennox vertelt een diepmenselijk verhaal, en is tegelijkertijd een heel speels boek. Perfect voor een jeugdvoorstelling. Ik hoop dat kinderen opgaan in de voorstelling én denken: ‘Hé, als dit verhaal verteld kan worden, kan mijn verhaal ook verteld worden.’”
Wat zijn belangrijke ingrepen geweest die je hebt gedaan om van het leesboek een theatertekst te maken?
MvH: “Het is altijd puzzelen als je iets van het ene medium omzet naar het andere, en in dit geval moest ik natuurlijk ook nadenken over hoe de muziek een deel van de vertelling voor zijn rekening zou nemen. Ik heb wat accenten in het verhaal verschoven. In het theater heb je immers maar beperkt de tijd om mensen mee te nemen in de boog van het verhaal.”
“Een belangrijke verandering is dat ik de vader nog wat geslotener heb gemaakt. In het boek is hij meteen al bereid om Lennox over zijn ziekte te vertellen, maar vindt de moeder het nog te vroeg. In de opera heb ik dat omgedraaid, zodat Lennox en zijn vader beiden iets moeten overwinnen. Dat soort vrijheden heb ik genomen om de vertaalslag naar het toneel te maken.”
“Een belangrijke vraag was ook: hoe begin ik? Ik laat de Glimmerik, een zonderlinge figuur die glimmende dingen verzamelt, meteen in het begin optreden als verteller. Lennox is bang voor hem, maar uiteindelijk werken ze samen. Ik vind het interessant als juist hij degene is die de het publiek mee de voorstelling inneemt. Klassieke opera kan overkomen als een gesloten kunstvorm, waar je van een afstand naar kijkt. In Caribische culturen is theater eigenlijk altijd een mix van disciplines: dans, muziek, toneel. En belangrijk is: je kijkt er niet naar, maar je neemt deel. De Glimmerik is in onze voorstelling een speler die in het verhaal staat maar ook direct met het publiek kan schakelen. En daardoor kan Lennox juist weer wat meer ‘personage’ blijven.”
Daarnaast heb je ook een andere opvallende keuze gemaakt in je bewerking.
MvH: “Ja, er is nog iets wat ik heb gedaan met de vorm, en dat gaat over Lennox’ moeder. In het boek is zij alleen aan het begin en aan het einde aanwezig. Ik heb ervoor gekozen om alle personages die Lennox ontmoet op zijn avontuur te laten vertolken door de zangeres die de moeder speelt. Ik vind het een mooie gedachte dat zij als het ware mee is op zijn reis, zonder dat hij het weet.” ZZ: “Ja dat is prachtig, ze waakt als het ware over haar man en kind. In het boek zijn er ook een paar momenten waarop Lennox nadenkt over wat zijn moeder zou vinden van wat hij nu doet. Ik vind het heel mooi dat jij er deze vorm aan hebt gegeven.”
Tekst: Wout van Tongeren
Bekroond kinderboek
“Binnenkort wilde Lennox graag dapper worden. En het liefst zo snel mogelijk. Daar was hij nu wel aan toe. Voor een jongen die nog niet dapper was, zag Lennox er gelukkig wel behoorlijk cool uit.” — Zo begint het boek Lennox en de gouden sikkel. Schrijfster Zindzi Zevenbergen won er in 2022 een Zilveren Griffel mee en illustratoren Hedy Tjin en Brian Elstak wonnen samen een Zilveren Penseel.
