Adagio Hammerklavier
Geïnspireerd door een extreem langzame uitvoering van Beethovens Pianosonate nr. 29 onderzocht de meesterchoreograaf in zijn Adagio Hammerklavier hóe langzaam een beweging kan zijn. Zelf noemde Van Manen het ballet voor drie paren een ‘ode aan de vertraging’, waarbij hij het resultaat vergeleek met ‘een hoepel die, na een zet, nog nét loopt, nog nét niet omvalt’. De choreografie blinkt daarbij uit door haar klassieke allure en ontroert door de schoonheid van de pure bewegingsconstructie, zonder opsmuk of tierelantijnen.
Sarcasmen
Een onbetwist hoogtepunt in Van Manens carrière is ook Sarcasmen. Het werd in 1981 gemaakt voor Rachel Beaujean en Clint Farha. Zoals altijd bij Van Manen staan de menselijke relaties centraal in dit ballet voor twee én een pianist. Sarcasmen gaat over provoceren, elkaar uitdagen, treiteren zelfs, maar nooit ‘over de top’ – dat zou tenietdoen aan de geraffineerde chic en erotiek van de choreografie. Het wereldwijd bejubelde duet betekende de doorbraak voor Beaujean, die na de première werd bevorderd tot tweede soliste.
Trois gnossiennes
Trois gnossiennes, op de gelijknamige muziek van Erik Satie, was oorspronkelijk het laatste deel van Hans van Manens Five Short Stories (1982). Later maakte de choreografie – samen met Sarcasmen – deel uit van het programma Pianovariaties, handelend over de (vaak conflictrijke) verhouding tussen man en vrouw. Na de vileine spot van Sarcasmen (Pianovariaties II) lijkt in Trois gnossiennes (Pianovariaties III) een voorlopige wapenstilstand tussen de seksen bereikt. Is er in het begin nog sprake van onderhuidse spanning, geleidelijk gaat de sfeer over in die van overgave en harmonie: de partners hebben een vanzelfsprekend vertrouwen in elkaar en vullen elkaar perfect aan. Ook in dit werk maakt de pianist een wezenlijk onderdeel uit van de choreografie.
Déjà vu
‘Déjà vu’. Die woorden doken in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw op in een aantal recensies van de balletten van Hans van Manen. Hoeveel lof er óók was voor het werk van de meesterchoreograaf, volgens enkele scribenten zou hij zichzelf te veel herhalen. De kritische noot was niet aan dovemansoren gericht: Van Manen sloeg genadeloos terug met een subliem en virtuoos duet waarin hij de essentie van de menselijke relaties als geen ander vlijmscherp in dans wist te vatten. In een tijdsbestek van slechts twaalf minuten schetst hij een adembenemend spanningsveld tussen machtsstrijd en innige verbondenheid.
Two Pieces for HET (opgedragen aan Rachel Beaujean)
Two Pieces for HET maakte oorspronkelijk deel uit van Three Pieces for HET, waarmee Van Manen in 1997 na tien jaar een succesvolle comeback bij Het Nationale Ballet maakte. Inmiddels staan de laatste twee delen van de choreografie op zichzelf en vormen ze samen een van de topstukken uit Van Manens veelgeprezen serie balletten voor twee. Het eerste, wervelende deel wordt in een halsbrekend hoog tempo uitgevoerd. Het tweede is een verstild adagio dat gaandeweg in bewegingsdichtheid afneemt. Zelf zei Van Manen hierover: “Ik heb een breiwerk uitgetrokken in plaats van gebreid”.
Variations for two couples
Nadat Van Manen eerder al een Benois de la Danse Lifetime Achievement Award ontving, kreeg hij voor zijn in 2013 gemaakte Variations for two couples de ‘Benois’ voor beste choreografie, ook wel beschouwd als de ‘Oscar van de dans’. Tijdens het creatieproces liet Van Manen zich inspireren door twee danskoppels met ieder een heel eigen specialiteit: het eerste lyrisch en ingetogen, het tweede vlammend virtuoos. “Maar het is beslist geen wedstrijd”, benadrukte de choreograaf aan de vooravond van de première. “Het gaat me om de persoonlijkheden van de dansers, die wil ik belichten.”
